Fractional calculus is nowadays an efficient tool in modelling many interesting nonlinear phenomena. This study investigates, in a novel way, the Ulam–Hyers and Ulam–Hyers–Rassias stability of differential equations with general conformable derivative. In our analysis, we employ some version of Banach fixed-point theory. In this way, we generalize several earlier interesting results. Two examples are given at the end to illustrate our results.

This article addresses a problematic interpretation of African and Indian decolonial political theory, arguing it understates the positive effects anticolonial ideas have had on society and scientific efforts to understand and produce knowledge about it. Another problem is its reliance on the concept of “Western” theory, which presumes genealogical purity. Our response offers creolization as an alternative model for decolonizing political theory and uses the term “Euromodern” instead. It then explores how creolization is at the heart of the ideas of (...) intellectuals considered most paradigmatic of Western thought, and demonstrates the influence of Afro-Islamic thought on them. Subsequently, we rebut the authors’ claim that Fanon’s thought has failed to generate new methods for studying postcolonial reality and extend their analysis of Indian society beyond the frames forged by Gandhi and Spivak. Finally, we conclude by discussing Muhammad Iqbal, a uniquely creolizing and forward-looking decolonial figure from the Afro-Muslim world. (shrink)

This article argues that the reception of the work of Cheikh Anta Diop by French historians and Egyptologists is a case of epistemic injustice as this concept has been defined by the British philosopher Miranda Fricker. I first explain the concept of epistemic injustice and then show, using Popper’s demarcation criterion, that it is impossible to objectively reject Diop’s work as lacking in scientificity. I thus analyze the heterogeneity of Diop’s work reception depending on the positionality of the actors in (...) the French scientific field and conclude that this reception is only understandable if we analyze it as an illustration of the phenomenon of epistemic injustice. (shrink)

BackgroundOrgan donation has become one of the most effective ways to save lives and improve the quality of life for patients with end-stage organ failure. No previous studies have investigated the preferences for the different consenting options for organ donation in Egypt. This study aims to assess Egyptians’ preferences regarding consenting options for posthumous organ donation, and measure their awareness and acceptance of the Egyptian law articles regulating organ donation.MethodsA cross sectional study was conducted among 2743 participants over two years. (...) Each participant was required to rank eleven consenting options from 1 to 11, and to report his awareness and acceptance of the seven articles of the Egyptian law of organ donation.Results47% of the participants expressed willingness to donate their organs after death. This percentage increased to 78% when consenting options were explained to participants. “Informed consent by donor only” was the most preferred type of consent for one third of respondents. Awareness of the law articles regulating organ donation was relatively low ranging from 56% to 23%.ConclusionCurrently, around half of the Egyptian population agree to posthumous organ donation. This percentage could be increased significantly by raising the awareness about how the process of donation could be regulated and how the patient’s right of decision could be protected. (shrink)

el-Mevârîs fi’ş-Şerîati’l-İslâmiyye fî dav’i’l-Kitâbi ve’s-Sünne. Muhammed Ali Sâbûnî. Kahire: Dârü’l-hadîs tarih yok.

Along with Sahîh-i Bukhari, many commentaries and memoirs have been made on Sahîh-i Muslim, which is accepted as the most reliable source of hadith and consists of sound narrations. Among the commentaries written today, the comprehensive commentary, which is a product of labor that cannot be ignored and stands out whit some features, is Ethiopian scholar Mohammed b. The commentary of Ali al-İtyubî’s Sahîh-i Muslim commentary on al-Bahru’l-muhît and his holy book is Kurratü ayni’l-muhtâc. This article aims to briefly introduce (...) İtyûbî with his educational life and Works, the method he followed in his annotations, the sources he used, his reports that do not require many works, his criticisms and evaluations, his perspective, his world of thought, and to reveal and evaluate his different approaches and ideas on certain subjects. Reaching 47 volumes together with the Commentary on the Muqaddima, the work has the feature of being the widest commentary of Sahîh-I Muslim. By transmitting the information in the previous works in a compact and collective manner, he did not leave the need to apply to them, and he made the hadiths easier to understand whit the memzuc method that explains word by word. The extensive interpretation of hadiths, the mention of different narrations, and the fact that the judgments derived from hadiths are regarded as material are some of the issues that make commentary important. This article aims to briefly introduce İtyûbî with his educational life and works, the method he followed in his commentaries, the resources he used, his transmissions that do not reguire many works, his criticisms and evalua-tions, his perspective, his world of thought, and to reveal and evaluate his different approaches and ideas on certain subjects. (shrink)

In this paper, I analyse the issue of “hadith fatwas”, which has not studied enough in academic ground. The litera-ture of hadith fatwas is consisted of the questions asked by all Muslims, whether they have academic interest in Hadith or not, to the scholars and the answers given by the scholars. The most famous samples of this literature, which dates back to 3rd century AH, were written in the 9th and 10th century AH. One of the most distinguishing features of (...) this genre is that it addresses all Muslims. Various modern works can be included in this literature, which are similar to hadith fatwas in terms of the form and the audience addressed by them. However, the works of the pre-modern and modern eras differ in the sense of the questions and the answers. In order to introduce this genre and compare between its samples in two different eras, I examine the works of as-Sahawi, as-Suyuti, Ahmet Yücel and Yavuz Köktaş. In this study, I focus on writers’ wording and method, sources and content of subjects of fatwas. (shrink)

İslâmî ilimlerin muhtelif dallarında birçok kıymetli eser vermiş olan İbn Kesir’in (ö. 774/1373) el-Bidâye ve’n-nihâye isimli eserinin siyer bölümü Hz. Peygamber’in (sav) hayatı, şemâili ve mucizelerini geniş bir şekilde ele almaktadır. İbn Kesir bu eserinde hadis ve siyer rivayetlerini titiz bir tenkid sürecinden geçirmiş ve muhtevayla ilgili dikkatini çeken sorunları dile getirmiştir. Bu kapsamda onun Kur’ân-ı Kerîm’e, sahih hadislere ve sünnete, icmâa, akla, dinin temel öğretilerine ve sağlam târihî bilgilere muhalefet, nübüvvet/sahâbe kelamına benzememe, kalabalık bir grubun şahit olduğu bir olayın (...) bir kişi tarafından aktarılması, naklini gerektiren birçok sebep bulunan bir olayın bir kişi tarafından aktarılması, metin içi tutarsızlık, lafız rekâketi, mana nekâreti, sezgisel tenkit ve israiliyât içerme gibi birçok muhteva tenkidi kıstasına başvurduğu görülmektedir. Ayrıca, İbn Kesir’in “garib”, “garib cidden”, “garâbet” gibi tabirleri zaman zaman teferrüde işaret etmek amacından ziyade açıkça muhteva tenkidi bağlamında kullandığı belirlenmiştir. Makalede İbn Kesir’in söz konusu eserinin Siyer kısmında başvurduğu muhteva tenkidi kıstaslarının sistematik ve kapsamlı bir tahlili ve garâbet tabirini muhteva tenkidi bağlamında kullanımının incelenmesi hedeflenmiştir. (shrink)

Bu çalışmanın amacı İbn Kesîr’in (öl. 774/1373) el-Bidâye ve’n-nihâye isimli tarih çalışmasının siyer bölümünde Sahîhayn hadislerini muhteva açısından tenkidinin araştırılması ve tahlilidir. Çalışmamızın konusu ise İbn Kesîr’in mezkûr eserinde yirmi Sahihayn hadisini Kur’ân-ı Kerîm (3 hadis), akıl (1 hadis), icmâ (1 hadis), sahih hadisler (7 hadis) ve sağlam târihî bilgilere (8 hadis) uygunluk/aykırılık kıstaslarını kullanarak tenkidi ve on dört hadiste izah getiremediği yanlışların birer hata olduğunu kaydetmesidir. İbn Kesîr’in incelenen hadislerin muhteva tenkidine müsait bir hâle gelmesine yol açan râvi tasarruflarına (...) dair verdiği bilgiler ayrıca kıymetlidir. Bu çalışmanın kapsamını oluşturan hadislerden yedi tanesi hem Sahîh-i Buhârî hem Sahîh-i Müslim, altı tanesi sadece Sahîh-i Buhârî, yedi tanesi de sadece Sahîh-i Müslim’de yer almaktadır. Hem Sahîh-i Buhârî hem Sahîh-i Müslim’de yer alan hadisler Hayber’de müt‘a nikahının yasaklanışı, Rasulullah’ın (s.a.v.) umre ve hacca niyeti, Hz. Peygamber’in gümüş yüzüğü atması, kıblenin değişimi haberinin Kubâ’ya ertesi sabah ulaşması, namazda konuşma yasağının zamanı, ye’cûc ve me’cûc’un seddinin delinmesi ve Hz. Peygamber’in (s.a.v.) miras bırakmaması konulu hadislerdir. Sadece Sahîh-i Buhârî’de geçen hadisler isranın vahiy gelmesinden önce vukuu, Hamrâülesed seferine katılanların sayısı, Sa‘d b. Ebî Vakkas’ın İslam’a girişi, Hz. Ali’nin Hz. Ebû Bekir’e biatı, Recî‘ vak‘asıyla ilgili bazı bilgiler ve mirac hadisinde Beyt-i Makdis’e yolculuğun zikredilmemesi konulu hadislerdir. Son olarak, sadece Sahîh-i Müslim’de yer alan hadisler ise Huneyn savaşında müslümanların sayısı ve Taif kuşatmasının müddeti, yeryüzünün yedi günde yaratılışı, Amr b. Abese’nin İslam’a girişi, Bedir için Sa‘d b. Ubâde ile istişâre, sahâbînin sıcak kumlardan şikâyeti, Ümmü Habîbe ile evlilik ve kurban bayramında öğle namazının yeri konulu hadislerdir. Araştırmamızın yöntemi kaynak taraması ve sonuçların diğer şarihlerinkiyle mukayeseli tahlilidir. Araştırmamızın sonucunda eleştirilen hadislerin büyük bir kısmında İbn Kesîr’in değerlendirmelerinin İbn Hacer ve Nevevî gibi muhaddislerinkinden farklı olduğu görülmüştür. Çalışmamızın önemi İbn Kesîr’in tenkitlerinin muhaddislerin senedin sıhhatinin metnin sıhhatini temin etmeyeceğine dair tespitlerinin uygulamadaki somut delillerini oluşturmasıdır. Kısaca İbn Kesîr’in, eserine güçlü tenkit zihniyetini, özgün görüşlerini ve geniş ilmî birikimini başarıyla yansıttığı görülmektedir. (shrink)

İrap Arap dili ve İslami ilimlere dair tedvin faaliyetlerinin başlangıcından bu yana önemini devam ettiren bir olgudur. Bu sebeple farklı alanları konu alan İslami ilimlerin çoğunda esas alınan unsurlardan birisi olmuştur. Bu alanlardan biri olan ve öncelikli hedefi Kur’ân’ın anlaşılmasına katkı sağlamak olan tefsirin de önemli bir parçasıdır. Zira dile ait özelliklerin tam manasıyla gözetilmesiyle ancak doğru bir tefsir faaliyetinden söz etmek mümkün olabilmektedir. Arap dilinin tefsirle ilgili en bariz özelliklerinden biri ise iraptır. Bundan dolayı her bir müfessirin tefsir yönteminde (...) irap önemli bir yer işgal etmektedir. Tefsirinde iraba önemli bir yer ayıran müfessirlerden Beyzâvî, İslam âleminde ve özellikle Osmanlı âlimleri nazarında kabul görmüş bir müfessirdir. Nitekim tefsiri; şerh, haşiye, ihtisar vb. yönlerden başka çalışmalara konu olmuştur. Ayrıca bazı tefsir çalışmaları da bu tefsir esas alınarak oluşturulmuştur. Bu çalışmada Beyzâvî ve Osmanlı dönemi âlimlerinden olan Lütfullah el-Erzurûmî’nin tefsiri, irabı ele alışları noktasında karşılaştırılmıştır. Lütfullah el-Erzurûmî’nin iraba dair görüşlerinin çoğuna Beyzâvî’nin kaynaklık ettiği, Beyzâvî ile aynı düşündüğü noktalarda onun görüşlerini özetleme, açıklama veya yorumlama yoluna gittiği görülmüştür. Bazı durumlarda ise kendisinin dile ve özellikle iraba vukufiyetini gösteren bir tarzda Beyzâvî’nin görüşlerine katılmamıştır. Bu durumda Zemahşerî, Râzî, Ebû Hayyân başta olmak üzere daha başka müfessirlerin görüşleriyle kendi görüşünü desteklemiştir. Bazı örnekler üzerinden iki müfessirin iraba dair görüşlerinin karşılaştırmalı incelemesini yapan bu çalışmada bu iki müfessirin eserlerinden başka tefsirlerinde irabın önemli bir yer işgal ettiği zikri geçen müelliflerin eserleri de konuyla ilgisi bağlamında incelenmiştir. Özet: Açıklamak ve beyan etmek anlamlarına gelen i‘râb, Arap dilinde kelimelerin sonlarındaki alametleri düzenleyerek, kelimelerin birbirleriyle irtibatlarını kuran ve bu sayede anlam değerlerini belirleyen kurallar sistemidir. Dolayısıyla i‘râb, cümlede anlam belirsizliklerini ortadan kaldırarak anlam inceliklerinin ortaya çıkmasını sağlayan ve bu sayede sözdeki derin anlamların anlaşılma yolunu kolaylaştıran bir role sahiptir. Bu yüzden i‘râb, Arap dilcilerinin yanı sıra hadis, fıkıh, kelam gibi dile ilişkin özelliklerin gözetildiği alanlarda eser veren müelliflerin de çalışmalarını dayandırdıkları temel noktalardan birisi olmuştur. Kur’ân-ı Kerîm’in tefsirinde de i‘râb başta gelen unsurlardan biri olmuştur. Nitekim i‘râb kaidelerinin konulmasındaki temel dinamik, Kur’ân’ı Kerîm’i lahn adı verilen hatalı okumalardan korumak olmuştur. Tefsirciler de Kur’ân’ı Kerîm’i anlamada i‘râbdan çokça faydalanmışlardır. Tefsîr-i Beyzâvî diye de bilinen Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl adlı eserinde Kur’ân’ı anlamada i‘râb özelliklerine sıkça başvuran âlimlerden birisi meşhur tefsirci Abdullah b. Muhammed el-Beyzâvî’dir (ö. 685/1286). Bu eser ilim çevreleri tarafından kabul görmüş bir tefsirdir. Beyzâvî gibi tefsirinde i‘râbı çokça kullanan bir diğer alim Muhammed b. Lutfullah el-Erzurûmî (ö. 1202/1788) olup Göğsügür Lütfullah Efendi olarak da bilinmektedir. Osmanlı dönemi âlimlerinden olan ve birçok ilim dalında eser veren Lutfullah el-Erzurûmî’nin tefsirinin adı Râmûzu’t-tahrîr ve’t-tefsîr olup bu tefsirin dil ve i‘râb özelliklerine geniş yer ayırması sebebiyle lugavî tefsir olarak da nitelendirilmesi mümkündür. Müellif bu tefsirinde Beyzâvî’nin i‘râba dair görüşlerinden istifade etmenin yanında çoğu zaman onun görüşlerini açıklama yoluna gitmiştir. Bununla birlikte i‘râba dair mevzularda Zemahşerî, Râzî, Ebû Hayyân ve daha başka âlimlerin görüşlerinden de yararlanmıştır. Bu çalışmada Beyzâvî’nin Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl’i ile Lütfullah el-Erzurûmî’nin Râmûzu’t-tahrîr ve’t-tefsîr’i, i‘râbı ele alışları açısından karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Çalışmada bu iki tefsirin seçilmesindeki belirleyici etken eserlerin i‘râbı ele alış yöntemlerinin benzerlik arz etmesidir. Bazı örnekler üzerinden konuyu karşılaştırmalı olarak inceleyen bu çalışmanın amacı iki müfessirin Kur’ân ayetlerini anlamada i‘râba yaklaşımlarını tespit etmek suretiyle bu iki müfessir arasındaki i‘râb değerlendirmeleri bağlamındaki ilişkinin niteliğini belirlemektir. Çalışmanın diğer bir amacı Beyzâvî’den sonra yaşamış olan Lütfullah el-Erzurûmî’nin onunla aynı düşündüğü veya farklı görüşe sahip olduğu noktalardaki değerlendirmelerini incelemektir. Bu noktada, her iki eserde yer alan i‘râb örnekleri üzerinden incelenen konu, eserlerinde i‘râba geniş yer veren Zemahşerî, Râzî, Ebû Hayyân ve daha başka tefsircinin görüşleriyle de mukayeseli olarak değerlendirilmiştir. Bu çalışmada i‘râba dair görüşleri değerlendirilen her iki alim kuşkusuz çeşitli yönleriyle birçok çalışmaya konu olmuştur. Yıllar geçtikçe şöhreti daha da artan ve eserleri daha çok ilgi gören Beyzâvî hakkındaki çalışmalar daha fazladır. Konumuzla alakalı olarak tefsirindeki yöntemi ve ayetleri anlamlandırmada i‘râbı kullanış tarzını inceleyen çalışmalar bulunmaktadır. Ancak bu çalışma, önceki çalışmalardan farklı olarak Beyzâvî’nin tefsirindeki yöntemi ve tefsirde dile ait özellikleri ve i‘râbı nasıl kullandığını açıklamaktan ziyade Beyzâvî ile ondan sonra yaşamış olan Lütfullah el-Erzurûmî’nin tefsirlerinde irabı ele alış tarzlarını mukayeseyi konu edinmektedir. Diğer taraftan Lütfullah el-Erzurûmî, Beyzâvî kadar çalışılmamış olsa da bazı eserlerinin çeşitli çalışmalara konu olduğu görülmektedir. Eserlerini dil yönünden inceleyen çalışmalar da bulunmaktadır. Ancak bu çalışma Beyzâvî’nin tefsirde i‘râbı ele alışını da değerlendirmekle birlikte iki müellifin bu konudaki görüşlerinin kıyaslamasını yaparak tefsirinde Beyzâvî’nin i‘râba dair görüşlerine başvuran Lütfullah el-Erzurûmî’nin onunla ittifak ettiği ve farklı düşündüğü tarafları ve bu farklılıkların kaynaklarını ortaya koymaya çalışmaktadır. Ayrıca Lütfullah el-Erzurûmî’nin Beyzâvî’yle ortak görüşe sahip olduğu noktalarda onun görüşlerini ele alış tarzının alıntılama, açıklama veya atıf yapma gibi şekillerden hangisiyle gerçekleştiğini tespit ederek buradan bir değerlendirme yapmayı amaçlamaktadır. Öte yandan farklı düşündüğü noktalarda ise bu görüşün önceki âlimlerin görüşlerinin değerlendirilmesi neticesinde birinin diğerine tercih edilmesi şeklinde mi yoksa bizzat müellifin kendi görüşü mü olduğu belirlenmeye çalışmaktadır. Çalışmaya konu olan iki eserdeki i‘râba dair mevzuların ele alınış biçimiyle ilgili olarak şu sonuçlara ulaşılmıştır: Lütfullah el-Erzurûmî çoğunlukla Beyzâvî’nin görüşüne tabi olmuştur. Beyzâvî’nin çoğu görüşünü özetleme yoluna gitse de bazı durumlarda açıklama yapma ihtiyacı hissetmiştir. Çalışmada bazı örnekleri sunulan bu konuya dair daha çok örnek her iki müellifin eserinden verilebilir. İhtilaf ettiği konularda ise diğer tefsirlerde daha isabetli gördüğü görüşleri sunmuştur. Beyzâvî’ye katılmadığı noktalarda ise başta Zemahşerî’nin Keşşâf’ı olmak üzere Râzî’nin Mefâtîhu’l-gayb’ı, Ebû Hayyân’ın el-Bahru’l-muhît’i ve daha başka tefsirlerdeki i‘râba dair görüşlerden yararlanmıştır. Bazı görüşlerinde ise gerek Beyzâvî gerek diğer müfessirlerin görüşlerine katılmayarak kendi görüşünü belirtmiştir. İraba dair bu değerlendirmeler, önceden dile getirilmemiş müellife ait bir görüş olabildiği gibi anlamı belirlemede açık etkisi olan herhangi bir görüşün üstün tutulması tarzında da tezahür edebilmiştir. Lütfullah el-Erzurûmî, Beyzâvî’nin görüşlerine katıldığı durumlarda bunu çeşitli deliller sunarak gerekçelendirmiştir. Bu husus, kadim müfessirleri takip eden sonraki müfessirlerin tefsirdeki rolünün sadece özetleme veya şerh etme şeklinde gerçekleşmediğini, bilakis kendilerine has yöntem, değerlendirme ve kıstaslarının bulunduğunu göstermektedir. Öte yandan çalışmaya konu olan iki eserin karşılaştırılmasıyla ortaya çıkan bu sonuçlar, kadim âlimlerin gerek dil alanında gerek diğer alanlarda sonrakilere bıraktığı bilgi birikimi ve teliflerin bolluğuna rağmen kapsamlı inceleme ve araştırmalar neticesinde onların elde edemedikleri bir takım neticelere sonrakilerin ulaşabileceğini de ortaya koymaktadır. (shrink)

Şerh literatürü özellikle hadis söz konusu olduğu zaman kapsamlı ve meşhur örnekleriyle tarihten günümüze kendine özgü bir alan açmıştır. Bugün de bu edebiyatın bir yansıması olarak çeşitli çalışmalar yapılmaktadır. Bu çerçevede anlam-yorum vurgusunun ön plana çıktığı ve ilkelerin ele alındığı müstakil eserler de telif edilmektedir. Hem Türkçe hem de farklı dillerde yapılan bu çalışmaların araştırmacılara farklı açılımlar sağladığı ifade edilmelidir. Bunlardan biri Seyyid Abdülmâcid el-Gavrî’nin konuya giriş niteliği taşıyan ez-Zavâbitu’l-esâsiyye li-fehmi’l-hadîsi’n-nebevî adlı kitabıdır. Kitapta dokuz temel ilke örnekler eşliğinde ele alınmış (...) olup hadis araştırmalarına yeni başlayanların istifade edebileceği bir kaynak niteliği taşımaktadır. (shrink)

Bişr el-Merîsî taraftarları ile Osman ed-Dârimî arasında burada tartışma konusu yapılan hadisler haberî sıfatları konu alan ve müşkil nitelikte olan rivayetlerden oluşmaktadır. Bu rivayetleri genelde Bişr el-Merîsî ve taraftarlarının tecsîm ve teşbîh içerdiği iddiasıyla münker kabul ettikleri görülmektedir. Ehl-i re’y özellikleri taşımakla birlikte ilahî sıfatlar konusunda Mu’tezilî bir anlayışa sahip olduklarından tenzih anlayışları gereği sıfatları reddetmektedirler. Yaratılmışlara ait niteliklerin yaratıcıya nisbet edilmesini tenzîh anlayışlarına aykırı gördüklerinden bu tür müşkil rivayetleri ya kendi anlayışları doğrultusunda te’vîl ya da reddettikleri gözlenmektedir. Sert bir (...) ehl-i hadîs âlimi olan Osman ed-Dârimî ise, ayet ve hadislerde bildirilen ilahî sıfatlara iman edilmesi gerektiğini kabul etmektedir. Bu anlayışı sebebiyle bu rivayetlerde bildirilen haberî sıfatlara da te’vîl etmeksizin lafzî anlamıyla yaklaşmakta; kendi görüşü doğrultusunda Bişr el-Merîsî ve taraftarlarının yaptığı te’vîlleri reddetmekte, bu te’vîllerin ta’tîle yol açacağını ileri sürmektedir. Bu rivayetlerin lafzî (literal) anlamları doğrultusunda anlaşılması gerektiğini savunmaktadır. Bu hadisler üzerinde yapılan tartışmalar, temel hadis eserlerinin yazıldığı dönemde Ehl-i re’y ve Ehl-i hadîs ekollerine mensup âlimlerin hadislere yaklaşımlarını göstermesi bakımından önem arzetmektedir. Burada vermiş olduğumuz hadisler üzerindeki tartışmalar bu iki ekolün uluhiyet anlayışını, haberî sıfatlara yaklaşımlarını ortaya koyduğu gibi bunların genel anlamda hadis perspektifi hakkında bizlere bilgi vermektedir.ÖzetBu araştırma, temel hadis kitaplarının yazıldığı dönemde, yani III./IX asırda, haberî sıfatlar ihtiva eden bazı hadisler üzerinde yapılan tartışmaları ele almaktadır. Tartışma Osman ed-Dârimî (ö. 280/894) ile Bişr el-Merîsî’nin (ö. 218/833) taraftarları arasında geçmektedir. Hadisler üzerinde Ehl-i hadîs ile Ehl-i re’y mensubu âlimler arasında gerçekleşen bu tartışmalar bir yönüyle hadislerin anlaşılması ve yorumlanmasını ilgilendirmektedir. Tartışmanın, burada ele alınan hadislerin nasıl anlaşılması gerektiği; lafızların kelime anlamı mı (literal) yoksa bu lafızların ötesindeki muhtemel mecazî anlamları dikkate alınarak mı anlaşılması gerektiği noktasında odaklandığı söylenebilir. İnceleme konusu yapılan hadisleri tartışan tarafları kısaca tanıtmak yerinde olacaktır. Sözünü ettiğimiz rivayetlerle ilgili tartışmalar Bişr el-Merîsî taraftarları ile Osman ed-Dârimî arasında geçmektedir. Ehl-i hadîs’in önemli simalarından biri olan Osman ed-Dârimî, hadislerle ilgili bu tartışmaları içeren ayrı bir eser yazmıştır. Bu eser, Allah’ın sıfatları ve bazı hadis meseleleri konusunda Bişr el-Merîsî ve onun iki talebesinin görüşlerine reddiye olarak yazılmıştır. Bişr el-Merîsî, Ebû Yusuf’tan (ö. 182/798) fıkıh tahsil etmiş, önemli bir kelâmcı olarak tanınmıştır. O, kelâmla ilgili konularda aralarında İmâm Şâfiî’nin (ö. 204/820) de bulunduğu pek çok âlimle ilmî tartışmalar yapmış bir ehl-i re’y âlimdir. Halife Me’mûn’un (ö. 218/833) danışma meclisinde bulunmuş, Kur’ân’ın yaratılmışlığı (Halku’l-Kur’ân) görüşünün benimsenmesinde önemli payı olmuştur. Osman ed-Dârimî ise, Yahyâ b. Ma’în (ö. 233/848), Ali b. Medînî (ö. 234/848-49), İshâk b. Râhûye (ö. 238/853) ve Ahmed b. Hanbel (ö. 241/855) gibi döneminin otoritelerinden hadis öğrenmiş bir ehl-i hadîs âlimidir. Hadis tahsili için önemli bütün şehirleri dolaşarak hadis öğrenmiş ve rivayette bulunmuştur.Haberi sıfatları ispat ve bunlarla ilgili rivayetlerin teviline karşı çıkan anlayış ile, bu rivayetlerin tenzih anlayışına uygun biçimde tevilini savunan kesimler ilk dönemden itibaren eserler telif etmişlerdir. Osman ed-Dârimî’ye göre, ehl-i hadîs’in eleştiri edebiyatının ortaya çıkmasında, Mu’tezile’nin ilahî sıfatları reddetmesi etkili olmuş ve pek çok müellif bu yönde eserler yazmışlardır. Ebû Hüreyre’den nakledilen bir rivayetle ilgili olarak muârız, bu rivayetin Allah için bildiğimiz göz ve kulak organlarından oluştuğu izlenimi verildiğini söyler. Osman ed-Dârimî, bu hadisin göz ve kulak organlarını değil görme ve işitmeyi ispat ettiğini söyler. Hiçbir konuda Allah’ın benzerinin bulunmadığını belirtir. Dolayısıyla Allah’ın organlardan oluştuğu iddiasını ehl-i hadîs’e nisbet etmek iftiradır. Ebû Dâvûd, bu hadis ile Allah için görme ve işitme sıfatlarının ispat edildiğini ve Cehmiyye’nin ilahî sıfatları inkar görüşüne reddiye olduğunu belirtir. Ebû Hüreyre’in Hz. Peygamber’e nispet ederek naklettiği: "İman Yemenlidir, hikmet Yemenlidir! Ben Rabbi’nizin nefesini Yemen tarafından hissediyorum!" rivayetini de muârız münker kabul etmiştir. Çünkü Bişr el-Merîsî ve ashâbına göre nefes ancak karın boşluğu olanlardan çıkar, Allah ise bundan münezzehtir. Osman ed-Dârimî’ye göre, muârız yanlış anlamıştır. Burada kastedilen, Yemen tarafından esen ve insanı rahatlatan rüzgardır. Bu rivayet bağlamında bakıldığında, Bişr el-Merîsî taraftarlarının rivayeti literal değerlendirdiğini, Osman ed-Dârimî’nin ise rivayeti yorumladığını görmekteyiz. İbnü’s-Selcî, "Siz, Allah’a ondan çıkandan (Kur’ân’dan) daha faziletli bir şeyle yaklaşamazsınız!" rivayeti hakkında, Müşebbihe’nin bunu, karın boşluğu olan, kendisinden kelâm çıkan şeklinde anladıklarını belirtir. Allah boşluğu olmayan anlamında "samed" olduğundan bu anlayış geçersizdir. Bu hadisle, Kur’ân’ın Allah’tan değil O’nun katından çıkması kastedilmiştir. Osman ed-Dârimî’ye göre, İbnü’s-Selcî’nin asıl maksadı Allah’ın kelâm sıfatını inkâr etmektir. Kur’ân’ın O’ndan çıktığında bir şüphe yoktur, bunu sadece kelâm sıfatını kabul etmeyenler inkâr etmektedir. İbn Abbâs’a atfedilen; "Rükn (Hacerülesved) yeryüzünde Allah’ın sağ elidir, halk ile onunla musafaha eder" rivayetinde geçen "yemînullah" (Allah’ın sağ eli) sözünün anlamı, İbnü’s-Selcî’ye göre bildiğimiz sağ el değil, Allah’ın nimeti ve ikrâmıdır. Hacerülesved ile elin kastedilmediğini kabul eden Osman ed-Dârimî’ye göre, İbnü’s-Selcî’nin maksadı, geçersiz te’villerle Allah hakkında ayet ve hadislerde belirtilen iki eli inkar etmektir. İbn Abbâs’ın Hz. Peygamber’den naklettiği başka bir rivayeti İbnü’s-Selcî’nin eserine alıp nakletmesini eleştiren Osman ed-Dârimî, bu tür zayıf rivayetlerin yayılmaması gerektiğini söyler. Buna ilave olarak İbnü’s-Selcî’nin yaptığı yorumun da çirkin olduğunu belirtir ve eleştirir. Çünkü sözü edilen rivayette Allah, yeşil bir takım elbise giymiş kıvırcık saçlı bir genç olarak tasvir edilmektedir. Böyle bir rivayet Hz. Peygamber’den gelen sahih rivayetlerle çeliştiği için de güvenilmez bir rivayettir. Rivayetle ilgili bu değerlendirmeyi yapan Osman ed-Dârimî, rivayet hakkında muârızın yaptığı yorumları da reddeder. Muârıza göre, "Rabbimin yanına girdim" sözü, "Adn cennetinde Rabbimin huzuruna girdim" demektir. Osman ed-Dârimî’ye göre bu gibi müşkil (problemli) hadisler re’y ile tefsir edilmemeli, rivayet edilip bırakılmalıdır. Hz. Peygamber’e dayandırılan ve Allah’ın kendisine geldiğinden bahisle cevabını bilemediği bazı sorulan sorduğundan, sonra Rabbinin elini sırtına koymasıyla parmaklarının serinliğini hissettiğinden ve her şeyi öğrendiğinden bahseden rivayetle ilgili olarak muarız şu değerlendirmede bulunur: Allah Resûlü’ne gelen Rabbi değil güzel suretli bir melekti, o melek Allah tarafından yönledrilmekteydi ve elini koyan da o melekti. Osman ed-Dârimî, muârızın bu yorumunu reddeder. Bu yorum aynı zamanda diğer sahih hadislere de aykırıdır. Osman ed-Dârimî, sözkonusu rivayet hakkında muârızın yorumunu reddettikten sonra zikrettiği sahih rivayetlere dayanarak buna güvenilemiyeceğini ifade etmiştir. İlahî sıfatlar hakkında konuşmak en zor konular arasında görüldüğünden, selef âlimleri bu konuda susmayı tercih etmişlerdir. Ancak sonraki nesiller bu konuda farklı yollar tutmuşlardır. İlahi sıfatları anlama konusundaki temel yaklaşımları tefvîz, teşbîh ve te’vîl şeklinde üç ana başlıkta toplamak mümkündür. Tefvîz, selef alimlerinin benimsediği yol olup, Allah’ın zâtı ve sıfatlarının mahiyetine ilişkin bilgiyi ilâhî ilme havale etmek demektir. Teşbîh, Allah’ı yaratılmışlara veya yaratılmışları Allah’a benzetmek anlamına gelir. Te’vil, Allah’ın yaratılmışlara benzediği izlenimini veren ayet ve hadisleri dil bilimi ve aklî bilgilerle yorumlamaktır. Sıfatları inkar edenlere Muattıla denilmiş, sıfatları ispat edenler Sıfâtiyye diye anılmıştır. Ehl-i re’y’e göre Allah’a atfedilen ve sözlük anlamı bakımından teşbîh ve tecsîm izlenimi veren sıfatları uygun biçimde te’vil etmek gerekir. İlâhî sıfatlarda Mu’tezile tenzihi öne çıkarmış, Eş’ariyye ve Mâtürîdiyye ise tenzihe uygun te’vili benimsemiştir. Müşebbihe, Vehhâbî-Selefî anlayış da ilahî sıfatlardaki lafızları zahiri anlamlarıyla almışlardır. Hadis ilminde en önemli temel eserlerin telif edildiği II./VIII. ve III./IX. asırda yaşamış olan âlimler arasında cereyan eden inceleme konusu yaptığımız tartışma, ilk döneme ait olması bakımından önemlidir. Bunun yanında tartışma, âyet ve hadislerden oluşan naslara yaklaşımda, iki temel yaklaşımı göstermesi bakımından da önemli bilgiler ihtiva etmektedir. Bu iki temel yaklaşımdan biri ehl-i re’y ekolünü, diğeri ise Ehl-i hadîs anlayışını temsil etmektedir. Osman ed-Dârimî genel olarak rivayetin lafzına bağlı kalmayı savunmakta, Bişr el-Merîsî ve ashâbı ise münker olduğu gerekçesiyle rivayeti eleştirmekte ya da te’vil etmektedir. Nadir de olsa Osman ed-Dârimî’nin rivayeti ret ya da te’vil ettiği, Bişr el-Merîsî ve ashâbının ise rivayeti savunduğu yerler de görülebilmektedir. Müteşâbih (problemli) rivayetler hakkında Bişr el-Merîsî’nin yaptığı te’viller sonraki âlimler üzerinde etkili olmuştur. Onun te’villeri, Cübbâî (ö. 303/916), Kādî Abdülcebbâr (ö. 415/1025), Ebü’l-Hüseyin el-Basrî (ö. 436/1044) gibi Mu’tezilî âlimlerin yanı sıra, İbn Fûrek, Gazâlî (ö.505/1111), İbn Akîl (ö. 513/1119), Fahreddîn er-Râzî (ö. 606/1210) gibi sünnî âlimler tarafından da iktibâs edilmiştir. Rivayete dayalı olan hadis ilminde hakikatin ortaya konulabilmesi, "rivayet" ve "re’y" seçeneklerinden birini tercih etmekle değil; bunların her ikisini de yerinde ve dengeli olarak kullanılmasına bağlı olduğunu hatırda tutmak gerekir. Hakikatin ortaya çıkarılmasında rivayet re’ye, re’y de rivayete muhtaçtır. Rivayet ve re’y birbirinin rakibi değil tamamlayıcı unsurları olarak görmek gerekir. (shrink)

Hz. Peygamberin vefatıyla birlikte, hilâfet tartışması başta olmak üzere ashap birçok problemle karşı karşıya kalmış, sorunlar çözülmüş gibi görünse de bu dönem, sonradan ortaya çıkacak olan mezhep ve fırkaların oluşum sürecini tetiklemiştir. Hilâfetin ilk otuz yılında yaşanan olumsuz hadiselere, Emevî devletinin kurucusu Muâviye (ö. 60/680)’nin izlediği siyaset anlayışından kaynaklanan bazı olumsuzluklar da eklenince ümmet arasında fırkalaşma dönemi başlamıştır. Önce bazı Emevî sonra da bazı Abbasî halifelerinin yanlış uygulamalarına şahit olan Ebû Hanîfe (ö. 150/767), çözüm odaklı görüşleriyle ümmetin bu ihtilaf dönemine (...) damga vurmuştur. O, aklî bilgiyi önceleyen ve nassların açıklanmasında kullanan düşünürlerin başında gelmektedir. Onun itikadî eserleriyle İslâm düşüncesine kazandırdığı yenilikçi yaklaşım özellikle de akaide dair ilk metin kabul edilen el-Âlim ve’l-müte‘allim’deki görüşleri, eleştiri oklarının kendisine yönelmesine sebep olmuş, onu hadis taraftarlarının galiz ithamlarının hedefi yapmıştır. Ehl-i Rey’in lideri ve Mürcie’nin iman akîdesinin destekçisi olmasının da bu eleştirilerde payı büyük olmuştur. Ayrıca onu kendilerinden sayan Mu‘tezile’ye eleştiriler yöneltmesi; Mu‘tezile mensuplarınca onun herhangi bir itikadî eseri olmadığı iddialarını dillendirmesine sebep olmuştur. Diğer taraftan Zehebî, el-Âlim ve’l-müte‘allim’in Ebû Hanîfe’ye değil, Ebû Mukātil es-Semerkāndî’ye nispet edildiğini söylemiştir. Bu görüş F. Kern, J. Schacht, W. Madelung ve U. Rudolph gibi bazı müsteşrikler tarafından kabul görmüş ve Ebû Hanîfe’ye nispet edilen itikad eserlerinin otantik olup olmadığı tartışmalarını beraberinde getirmiştir. Özellikle Schacht tarafından bazı varsayımlar yapılarak, el-Âlim ve’l-müte‘allim’in Ebû Hanîfe’ye aidiyeti reddedilmiştir. Hatta Schacht bu eseri ilk dönemin Mürcie kaynaklarından biri kabul ederek, Ebû Hanîfe’ye ait olmayışının en büyük delili saymıştır. Ancak Âlimlerin çoğunluğuna göre el-Âlim ve’l-müte‘allim ve kendisine nispet edilen diğer eserlerindeki itikadî görüşler Ebû Hanîfe’ye aittir. Bu kanaatin oluşmasında etkili olan en büyük faktör, Hanefî-Mâtürîdî ekolünün mimarlarından olan Mâtürîdî (ö. 333/944) olmuştur. O, el-Âlim ve’l-müte‘allim’in râvilerinden birisi olduğu gibi, Te’vîlât’ında bu eseri Ebû Hanîfe’ye nispet etmiş ve eserden nakillerde bulunmuştur. Onun Kitâbü’t-Tevhîd’deki büyük günahlara dair görüşleri de el-Âlim ve’l-müte‘allim’de bu konuda yer verilen görüşlere benzemektedir. Bu araştırmada; el-Âlim ve’l-müte‘allim’in rivayet zincirinde bulunan ve eserin Semerkant’ta yayılışına katkı sunan âlimler hakkında kısaca bilgiler verilmiştir. Eserin içeriğini oluşturan itikadî münakaşalardan; imanın mahiyeti, iman-amel ayrılığı, imanda eşitlik, din-şeriat ayrımı, büyük günah ve ircâ meseleleri o günün güncel konularıdır. Bu başlıklar üzerinden, eserin Mâtürîdî üzerindeki önemli izleri de tespit edilmeye çalışılmıştır. Hanefî-Mâtürîdî düşüncenin itikadî nüvesini teşkil eden bu eserin, günümüze kadar geçirdiği sürecin değerlendirilerek kaynak kritiğinin yapılmış olması, araştırmayı benzerlerinden ayırmaktadır. (shrink)

Hicrî IV (X). asrın Bağdat asıllıönemli muhaddislerinden biri olan İbnü’s-Seken hadis tarihinin geç dönemlerinde ve günümüzde hak ettiği oranda ve layık olduğu şekilde değerlendirilememiş bir âlimdir. Bunun en önemli nedenlerinden biri, kaleme aldığı ve her biri alanında önemli sayılan eserlerinin sonraki dönemlere ulaşmamış olmasıdır. İbnü’s-Seken, genç yaşında başladığı ilmî seyahatlerini tamamladıktan sonra Mısır’a yerleşmiş, okuduğu eserleri ve kendisine has senedlerle derlediği hadisleri burada rivayet etmiş, ayrıca sahih hadislerden oluşan es-Sünenü’s-sıhâh el-me’sûra, sahâbe tabakâtı alanında ilk ve temel kaynaklardan biri olan el-Hurûf (...) fî es-mâi’s-sahâbe ve zayıf râviler konusuna dair ed-Duafâ ve’l-metrûkîn isimli eserlerini kaleme almıştır. İbnü’s-Seken, eserleri hicrî VI (XII). asır sonrasına intikal etmediği için adeta unutulmuş, günümüzde yeterli ilmî araştırma ve çalışmaya konu olmamıştır. Araştırmamız, klasik kaynaklardaki kısa biyografik bilgiler dışında onun hakkında doğuda, batıda ve ülkemizde ilmî anlamda sınırlı birkaç çalışma yapıldığını ortaya koymuştur. Türkçede hakkında kaleme alınan en önemli ilmî yazı Diyanet İslâm Ansiklopedisi’nin yaklaşık 300 kelimeden oluşan “İbnü’s-Seken” maddesidir. İbnü’s-Seken’in ilmî bir şekilde ele alınmamış olması kendisi ve eserleri hakkında bir dizi hataya düşülmesine neden olmuştur. Kütüphanelerde yer alan bazı yazmaların kendisine ait olmadıkları halde ona aitmiş gibi gösterilmesi ve bunun halen tekrar ediliyor olması, eserleri günümüze ulaşmadığı halde bazı kütüphanelerin yazma kaydı verilerek günümüze ulaştığının belirtilmesi, eseri es-Sünenü’s-sıhâh el-me’sûra isnadlı bir eser olduğu halde, senedleri hazfedilmiş ilk eser olarak takdim edilmesi bu hatalardan bir kaçıdır. Bu hatalar Arapça ve Farsça İslâm Ansiklopedisi ile Diyanet İslâm Ansiklopedisi’nin “İbnü’s-Seken” maddesinde aynen tekrar edilmiştir. İbnü’s-Seken ve eseri es-Sünenü’s-sıhâh el-me’sûra’ya dair yeterli araştırma yapılmamış olmasından kaynaklanan bu ve benzeri bir dizi hata, kütüphane kayıtları ve kaynaklar yeniden gözden geçirilerek kaleme aldığımız bu makale ile tashih edilmiş, ayrıca tarihte kalan ve araştırılmayı bekleyen İbnü’s-Seken gün yüzüne çıkarılmış, eserleri de içerikleri ve özellikleri itibariyle bilinir hale gelmiştir. (shrink)

Şâfiî müctehidlerin muteber şahsiyetlerinden biri olan Râfiî el-Kazvînî, ilk olarak babası Muhammed b. Abdilkerîm el-Kazvînî (ö. 580/1184) ve annesinin dayısı Ebü’l-Hayr Ahmed et-Tâlkânî’nin (ö. 589/1193) rahle-i tedrisinde bulunduktan sonra alanında uzman birçok kişiden tefsir, hadis ve fıkıh sahasına ilişkin seviyeli bir eğitim almıştır. Yaşadığı asrın ileri gelen ulemasından İslâmî ilimleri okuyarak fıkıh ilminde ihtisas sahibi olan Râfiî, Kazvîn’de ders halkaları oluşturarak tedris faaliyetinde bulunmuş; dönemin halifeleri tarafından Şam ve Mısır baş kadılık görevine atanan Ahmed b. Halîl el-Mühellebî (ö. 638/1240), Zekiyyüddin (...) el-Münzirî (656/1258) ve İbn Sükkerî (ö.713/1313) gibi önemli simalar yetiştirmiştir. Zekâsı, aklı ve özellikle haiz olduğu fıkhî meseleleri ayırt etme yetisiyle Râfiî, doktrin içerisinde yer alan dağınık görüşleri toplayarak ilgili görüşlerden hangisinin daha kuvvetli olabileceğine dair tespitlerde bulunup mezhebi tahrîr/tenkîh etmiş, bir bakıma mezhebin görüşlerini ilmî elekten geçirip ayıklamıştır. Mezhep içerisindeki görüşleri inceleyerek farklı tarikleri birleştirme ve dağınık bilgileri ayıklayıp mezhep birikimini veciz ifadelerle yansıtma faaliyetinden dolayı ulemanın dikkatini üzerine çeken Râfiî, mezhepte iki otoriteden biri anlamına gelen Şeyhân’dan biri olma -diğeri ise Nevevî (ö. 676/1277)- unvanına layık görülmüştür. Bu yüzden onun hayatına ve ilmî kişiliğine Şâfiî terâcim eserlerinde oldukça yer verilmiştir. Bu çalışmada, sonraki dönemlerde mezhep görüşünü temsilde belirleyici olan Râfiî’nin ilmî kişiliği yanında mezhebi tahrîr/tenkîh etmesindeki rolüne yer verilecektir. (shrink)

1942 yılında Hindistan’da dünyaya gelen merhum Saîd Ahmed el-Bâlenbûrî, çağımızın önemli bilginlerindendir. Uzun yıllar Diyobend medreselerinde fıkıh ve hadis müderrisliği yapmıştır. Bu medreselerde okutulmak üzere birtakım ders kitapları kaleme almıştır. Onun yazdığı ders kitaplarından birisi de Hanefi mezhebi usulüne dair telif ettiği Mebâdiü’l-Usûl adlı eserdir. Bu çalışmayla ilgili eser tanıtılarak eksik görülen yönlerinin ortaya çıkarılması amaçlanmıştır.

Rü’yetullah, insanın fizyolojik gözüyle Allah’ı görmesi anlamına gelmektedir. Bu tartışmayı Kur’an’daki âyetlerden ve Hz. Peygamber’in sözlerinden hareketle erken döneme kadar götürmek mümkünse de asıl olarak Cehm b. Safvan’ın (ö. 128/745-46) rü’yetullahın mümkün olmayacağını ileri sürmesiyle gün yüzüne çıkmış, Muʿtezile’nin de bu görüşü desteleyerek Allah’ı tenzihten hareketle rü’yetullahın mümkün olmayacağını söylemesiyle yeni bir boyut kazanmıştır. Ehl-i sünnet kelâmını başlatanlardan ve Eşʿarîliğin kurucusu olan Ebü’l-Hasan el-Eşʿarî’de (ö. 324/935-36) Allah’ın baş gözüyle görüleceği üzerinde durmuştur. Allah’ın görülmesi meselesi Ehl-i sünnetin genelinde olduğu gibi Eşʿarî’de (...) de aklen caiz ve naklen vacip olan konular arasındadır. Eşʿarî bu konuyu eserlerinde ele alırken öncelikle rü’yetullah ile ilgili âyetlerden hareket ederek kelimelere verilen çeşitli anlamları açısından değerlendirmeye tabi tutmuştur. Bu anlamları tek tek eleyerek âyetlerde geçen görmeyi ifade eden kavramların gözle görme anlamına geldiğini ispat yoluna gitmiştir. Daha sonra da bu âyetlerin asıl anlamının Allah’ın görülmesine işaret ettiği, bu görmenin Allah’ın kudreti dâhilinde olduğunu hatırlatarak belki dünya cihetiyle değil de âhiret açısından Allah’ın görüleceği anlamına geldiğini belirtmiştir. Aynı zamanda bunu destekleyen hadisleri de ele alarak Hz. Peygamber’in buna işaret ettiğini bildirmiştir. Eşʿarî’nin kelâm konularını ele almasında daha çok nakilci yaklaşımın ağırlıklı olduğunu söylemek mümkündür. Ancak Allah’ın görülmesi meselesinde naklî olmasının yanı sıra bunun aklî olduğunu belirtmesiyle farklı bir yaklaşım sergilediği görülmüştür. Bu açıklamalarında özellikle görenin hadis olması kadim olan görüleni etkilemeyeceğini açıklayarak öncelikle varlık açısından hâdis ve kadim ayırımına gitmektedir. Eşʿarî’ye göre nasıl ki tatma, koklama ve dokunma birer duygu olup insan için kullanıldığında hâdistir. Aynı şekilde görme de insan için hâdis bir duygudur. Gören insanın ve görme duyusunun hâdis ama görülen olan Allah’ın ise hâdis olamayacağını belirtmektedir. Allah’ın gözle görülebileceğine dair ontolojik açıdan yaklaşımına bir başka kanıt ise O’nu görülmesi caiz olan bir varlık olduğunu belirtir. Çünkü olmayanı görmek caiz değildir. Oysa Allah mevcut, sabit olup kendisini görmemiz muhal olmadığına göre o görülecektir. Eşʿarî’ye göre Allah’ın görülmesinin ispatında Onu yaratılmışlara benzetme ve hakikati ters yüz etme anlamına gelmeden şanına yakışacak bir şekilde görülmesinin aklen caiz olduğu yaklaşımı vardır. Çeşitli çalışmalarda farklı konular işlenirken Eşʿarî’nin rü’yetullah ile ilgili görüşlerine arada değinildiği halde konuyla ilgili tüm görüşlerini bir araya getiren özel bir çalışmaya rastlanmamıştır. Bu makalede İmam Eşʿarî’ye göre Allah’ın görülmesi konusunda ortaya koymuş olduğu hem naklî hem de aklî delilleri onun eserlerinden ve birinci elden hareketle ortaya çıkarılması amaçlanmaktadır. (shrink)

Özİrâde, Kelâm’da, ilimden sonra üzerinde en çok tartışılan konulardan biridir. İrâdenin mâhiyeti hakkında, Mu‘tezilî bilgin Ebû’l-Kāsım el-Kâ‘bî el-Belhî’nin görüşleri dikkate şayandır. Kâ‘bî, oluşturduğu epistemolojik sistemde, irâdeye alışılagelenden farklı bir anlam alanı açmaya çalışmaktadır. Kâ‘bî’ye göre irâde, fiilî bir sıfattır. Ona göre Allah’ın irâdesi hâdistir. İrâde, Tanrı hakkında kullanıldığında, Tevhîd ve tenzih kaygısına; insan hakkında kullanıldığında ise özgürlük, imtihan ve sorumluluk kaygısına dayalı bir şekilde ele alınmaktadır. Kâ‘bî, bu iki kullanım arasında dikkatli ve kesin bir ayrım yaratmaya özen göstermektedir. O, irâde (...) hakkındaki görüşleriyle, Mu‘tezilî düşünce içinde de farklılaşmıştır. Kâ‘bî’nin Nazzâm’ın görüşleriyle uyum gösteren irâde anlayışı, insana otonomi sağlaması açısından önemlidir. Kâ‘bî’ye göre, Allah li-zâtihî mürîd olmadığı gibi O’nun irâdesi, hakîkî anlamda da kullanılmamaktadır. Ona göre irâde, Allah ve insan arasında ortak bir lafız olmasına rağmen, Allah mecazî anlamda mürîddir. Kâ’bî, Allah açısından İlâhî irâdeyi yaratma (tekvîn) insan açısından ise Allah’ın emretmesi olarak ele alır. Bu bağlamda onun epistemolojisinde irâde, Allah-âlem ilişkisine güçlü bir zemin oluşturmaktadır. Anahtar Kelimeler: Kelâm, Mu‘tezile, İlâhî İrâde, Ebû’l-Kāsım el-Belhî, el-Kâ‘bî, Nazzâm, Sıfatlar, Bağdat Mu‘tezilesiTHE WİLL ACCORDİNG TO ABŪ L-QĀSİM AL-KAʿBĪ AL-BALKHĪ AbstractAfter the problem of divine knowledge (‘ılm), divine will/volition (irāda) is one of the most debated issues in Kalām. In regard of divine will and volition Mu’tazilī scholar Abū al-Qāsim al-Ka’bī al-Balkhī’s opinions are of distinctive value. In his epistemology, al-Ka’bī tries to comprehend it in quite an unusual manner. For al-Ka’bī divine will (irāda) is one of the attributes of act. This means that divine will is an accident (hâdis). The term volition when used in relation to God it shall carry the apprehension of divine unity (tawhīd) and transcendence (tenzīh). Whereas in relation to man will implies freedom of action and responsibility of consequences thereby. al-Ka’bī put serious emphasis in differentiating meaning of volition in realm of man and of transcendence. Showing profound similarities with his prior Mu’tazilī al-Nazzam, al-Ka’bī undertakes the problem of divine volition in such a way that does not supersede both, realm of man and of transcendence. Showing similarities with the opinions of his prior Mu’tazilī al-Nazzām, his understanding on will is significant for attributing full authority to man. According to al-Ka’bī, transcendental being (Allah) does not have volition per se (لا هو مريد لذاته). His volition is not used in literal meaning of the word either. He believes that although volition is a common term between God and man, God wills (مرید) in truly metaphorical and figurative sense. al-Ka’bī states that the volition form God’s position is His creation (takwīn) whereas in regard of man, divine volition shall be understood as Allah’s orders. Within this context, term of volition in al-Ka’bī’s epistemology carries the ground for relational foundations of Allah and His creation.Keywords: Divine Will, Abū l-Qāsim al-Balkhī, al-Kaʿbī, God's Attributes, Mu‘tazila, Baghdādī School. (shrink)

En-Nedîm IV./X. asırda yaşamış Bağdatlı bir varrâk ve müelliftir. Onun el-Fihrist adlı kitabı ilk bilimler tarihi eseri olarak düşünülmektedir. Eser İslâm İlimleri yanında Felsefe, Kadim İlimler, Şiir, Edebiyat, Kimya gibi birçok farklı disiplinlerde de önemli veriler ihtiva etmektedir. El-Fihrist, ilahiyat alanı için temel kaynak niteliğinde bir bibliyografik eserdir. Müellifler ve telifleri hakkında bilgiler veren kitap, bu mânada tabakāt türü eserlerin metoduyla yazılmıştır. Hadîs, Kelâm, Fıkıh gibi İslâmî ilimlere, âlimlerine ve tasniflerine has kıymetli ve ayrıntılı bilgiler içeren bu kitapta Tasavvuf ilmine (...) özel bir alan ayrılmamıştır. Ancak müellif, ehl-i tasavvuf hakkındaki verileri Kelâm’a dair 5. Makalenin 5. fenninin girişinde ele almıştır. Burada bilinen bir sûfî silsilesine, ehl-i tasavvuftan musannifler ve eserleri hakkında bilgiler içeren birkaç listeye yer vermiştir. Eserdeki sınırlı da olsa tasavvufî malumatın mâhiyeti ve niteliği bu makalenin konusunu oluşturmaktadır. Bu verilerin toplu olarak bulunduğu yerde ve eserin bütününde müellif bir ilim olarak ve hatta ismen tasavvuftan bahsetmemiştir. Oysa en-Nedîm zâhid, sûfî, mutasavvıf gibi sıfatlarla nitelediği ve bu ilmin mensubu olan kişilerden açıkça bahsetmiştir. Onun niçin böyle bir yöntemi takip ettiği dikkate değerdir. Dolayısıyla bu çalışma en-Nedîm’in tasavvuf algısını ve ehl-i tasavvuf hakkındaki düşüncelerini tahlil etmeyi amaçlamıştır. Konuyla ilgili birtakım değerlendirme ve sentezler tarihi ve toplumsal bağlam ışığında yapılmıştır. (shrink)

el-Bâcî is one of the leading jurists and hadith scholars of the Malikis who lived in the tenth century. He contributed to the formation of Andalusian Malikism and was accepted as the leader of Andalusian Malikiism during his time. He came to the fore and was known for his hadithism and proceduralism. He is known for his works in the field of hadith and procedure. He played an important role in authentic hadiths reaching today and understanding Imam Malik's work named (...) al-Muwatta’. el-Bâcî wrote many works in the field of fiqh methodology. He introduced the method of fiqh in his works on methodology and systematically discussed the evidence on which his method is based. He is one of the rare methodologists who explains his fiqh proofs after giving them in a systematic way. The evidence on which it is based in that procedure; he examined it by dividing it into three parts: the original (el-asl), the reasoning of the original, and istishâbu'l-hâl.” He divided his primary evidence, which he expressed with the phrase “al-Asl”, into three parts: the book, the sunnah and the ijma. He divided the understanding of the original (el-asl) into four parts. İstishābul-hāli is discussed in a single part. Unlike the hierarchy of evidence established in the understanding of Islamic procedure, he evaluated qiyas in the part of reasoning about the original (el-asl). In addition to these evidences, el-Bâcî also included the evidence of seddü'z-zerâi' and istihsan; He accepted the istihsan as a weak evidence and the seddü'z-zerâi as confined to a limited area. In his works on procedure, el-Bâcî mentioned the sunnah among the primary evidence, which he called al-asl. He mentioned the dictionary meaning of sunnah and the meaning of the term according to hadith scholars and methodologists. He generally evaluated the sunnah by dividing it into three parts: actual, verbal and confirmation (takriri). He did not directly define the parts of the sunnah, but explained what he meant by the types of sunnah through summary information and some examples. He discussed following the Sunnah on the basis of power and obedience. Cited many verses as evidence in his works on procedure el-Bâcî argued that obedience to the Sunnah is in the same position as obedience to the Quran. He concluded that the sunnah, whose source is certain, ultimately turns into the Quran, and that although it comes after the Quran in the hierarchy of evidence, the sunnah is as effective as the Quran in determining the provisions. Therefore, el-Bâcî defended the view that the verses that command obedience to Allah also implicitly command obedience to the Prophet. He argued that, unlike the common view of the sunnah in the Islamic society, that there is reward in doing it and there is no sin in skipping it, the sunnah is close to the ruling of wajib, not the rule of mandub, and therefore the sunnah cannot be abandoned arbitrarily. He differed from the majority on this issue by accepting the view that the Sunnah abrogates the Quran in some matters. He also focused on the topic of news in order to accurately determine the position of the Sunnah. He evaluated the news as the source of the sunnah by dividing it into two parts: mutawatir and ahad khabar (news from one person). He used mutawatir not only as news that a large group of people transmitted from the Prophet from generation to generation, but also to express situations that were known by everyone and could not be denied. In his understanding of usul, mutawatir khabar conveys essential knowledge. He put forward three conditions for mutawatir to express essential knowledge: the narrator must be intelligent, he must necessarily have the knowledge of what is reported, and the narrators must reach a certain number. Ahad accepted the news as the narration of a single person and as evidence from which no knowledge can be derived. However, he discussed it from a broad perspective in terms of impact. In el-Bâcî's understanding of procedure, ahad khabar explains the summary of the Quran and mutawatir; it allocates the whole of the Quran. He examined the ahad khabar meticulously in order to determine the deed in general. According to whether it requires knowledge and action or not, ahad khabar is divided into two parts: ahad khabar, with which knowledge is formed, and ahad khabar, with which knowledge does not occur. Through whom knowledge was formed, listed six forms of ahad khabar. In order to accept the ahad, he generally took into consideration the narration's narration. He did not accept the Hanafis' principle of umumu'l-balwa. Also he did not mention the condition that ahad news should be in accordance with the practice of the people of Medina and preferred to remain silent on this issue. He claimed that ahad khabar could abrogate the Quran. He cited various examples of this actually happening. (shrink)

İslâm tarihinde kadınların ilmî hayatta etkin rol üstlendikleri devirlerin başında Memlükler dönemi gelmektedir. Söz konusu dönemde toplumda seçkin kadınlardan bazıları vakıflar kurarak eğitim kurumlarını desteklemişler ve bazıları da ilmî faaliyetler içerisinde yer almışlardır. Eğitim kurumu yaptıran kadınların genellikle yönetici sınıftan, ilmî faaliyetlerde bulunanların ise genellikle ilmiye sınıfına mensup ailelerden olduğu görülmektedir. Özellikle IX. (XV.) yüzyıl Memlük tarihçilerinin ilimle ilgilenen kadınları kayıt altına aldıklarını söylemek gerekmektedir. Şüphesiz bu durumun ortaya çıkmasında onların hocaları arasında kadınların çok sayıda olması da etkili olmuştur. Bu (...) dönemde ilmî faaliyetleriyle öne çıkan ve aynı zamanda tarihçi öğrencileri sayesinde hakkında bilgi sahibi olunan kadınlardan biri, Meryem el-Ezraiyye’dir. VIII. (XIV.) yüzyılda yaşayan ve Hanefî mezhebine mensup Meryem’in, ilmiye sınıfına mensup ailelerde genellikle görüldüğü gibi çok küçük yaşlardan itibaren ilim meclislerine katılımı sağlanmıştır. Dönemin meşhur hocalarından muhtelif alanlara dair dersler alsa da hadis ilmine yoğunlaşmıştır. Makalede, öncelikle Meryem’in aile çevresi ele alınacaktır. Daha sonra tahsil hayatı ve öğrencileri incelenecektir. (shrink)

Erken dönem Mu’tezile kelâmcılarından biri olan Ebû Ca’fer Muhammed b. Abdullah el-İskâfî, kelâm ilmi ile ilgili sahip olduğu bilgi birikimini kullanarak İslam inanç ilkelerini daha çok akli ilkelerle savunmuştur. Mu’tezilenin genel metoduna uygun olarak tevhid, zat sıfat ilişkisi, halku’l-Kur’an, adalet, hüsün ve kubuh gibi konuları teşbihten uzak tenzihi önceleyen bir bakış açısıyla açıklamaya çalışmıştır. Allah’ın varlığını akli olarak ispat etmek amacıyla âlemin bütün unsurlarıyla hâdis olduğunu savunmuştur. Ayrıca yaşadığı dönemde sosyal bir problem olan imâmet konusu ile ilgili daha faziletli imâm (...) varken faziletli olanın imâm olmasını meşru görerek Şia ile diğer Müslümanlar arasındaki bu sorunu çözmeye çalışmıştır. Makalede müellifin ilahiyat ve âlem ile ilgili görüşleri daha çok klasik kelâm kaynaklarından, imâmet ile ilgili düşünceleri ise müellifin eserlerinden faydalanılarak tespit edilmeye çalışılmıştır. Çalışmamız, İslam düşüncesinin teşekkül döneminde İslam inancını savunan kelâmcıların görüşlerini dönemin şartları gözetilerek tarafsız bir şekilde ortaya koymayı hedeflemektedir. Bilindiği gibi İslam kelâmının oluşumuna katkı sunan ilk dönem kelâmcılarının yazdığı eserlerin büyük bir kısmı günümüze ulaşmamıştır. İslam kelâmının hangi şartlarda oluştuğu ve şekillendiğinin doğru bir şekilde öğrenilmesi açısından erken dönem kelâmcılarının görüşlerinin bilinmesi önem arz etmektedir. (shrink)

Erken dönem tasavvuf tarihinde iki ana akımdan biri olarak kabul edilen Horasan tasavvuf ekolünün şekillenmesinde Hâtim el-Esam (ö.237/851) önemli bir figür olarak karşımıza çıkar. İbrahim b. Edhem (ö.161/778) ve Şakîk-i Belhî (ö.194/810) kanalıyla gelen öğretinin Horasan ve Maveraünnehir genelinde aktarım ve intişarının sağlamasında onun etkin bir rol oynadığı bilinir. Aynı zamanda yetiştirdiği talebeleriyle Melâmetîliğin teşekkülüne katkı sağladığı kabul edilir. Bu makale Hâtim el-Esam’ın entelektüel açıdan kimliği ve ilişkiler ağının tespitine odaklanmaktadır. Herhangi bir akademik çalışmaya konu edilmediği görülen söz konusu odağı, (...) farklı ilmî sahalardan istifade ettiği literatürle erken dönemdeki mesele ve tartışmalardan faydalanarak sunmaya çalışır. Bu itibarla Hâtim el-Esam’ın muhaddis, fakih ve sufi kimliğiyle Horasan ilim havzasının önemli şehirlerinden biri olan Belh’te ilmî faaliyetlerin ve özellikle hadis ilminin sürekliliğine katkı yaptığı ortaya konmuştur. Çok yönlü ilişkiler ağına sahip olduğu tespit edilen Hâtim el-Esam’ın Belh ve Bağdat ulemâsı ile irtibatının dostluk ve irşad eksenli ve aynı zamanda fıkh-ı bâtın vurgulu olduğu görülürken Rey, Kazvin ve Medine-i Münevvere ulemasıyla olan münasebetlerininse eleştiri odaklı olduğu belirlenmiştir. Nebevî mirasa bütünüyle sahip çıkılmamasına ilişkin söz konusu eleştirel münasebet biçimi, erken dönemde sufilerin, biçim-öz bütünlüğünden uzaklaşmaları nedeniyle diğer ilim müntesiplerine yönelttikleri tenkitlerin bir yansıması olarak değerlendirilmiştir. Ayrıca sened analizi yöntemiyle onun sufilerle olan ilişkiler ağına yönelik yeni tespitler ortaya konmuştur. (shrink)

The issue of acting on weak hadiths has been a debated issue throughout history. Scholars have adopted different views on this issue. While there are scholars who argue that weak hadiths should not be acted upon at all, there are also scholars who argue that there is no harm in acting upon them under certain conditions. While scholars such as Müslim, Yahya b. Ma'in and Subhi Salih in the modern period adopt the view that weak hadiths should not be acted (...) upon, Imam Şafiî, Imam Ahmed and Ebu Davud prefer the view that if there is no sound hadith on a subject, weak hadiths should be acted upon. Apart from these two groups, there are also scholars, such as Ibn Hajar, who adopt the middle path and emphasize that weak hadiths should be acted upon under certain conditions.It is seen that the approaches expressing their opinions on the issue of acting on weak hadiths generally differ depending on whether the topics are provisions or virtues. While some scholars do not consider it permissible to act on weak hadiths, whether they are subject to provisions or not; It is seen that some of them are of the opinion that, under certain conditions, virtues and even provisions can be acted upon when necessary. Although the Scholars are generally of the opinion that one should not act on a weak hadith regarding the provisions, some of them stated that there is no harm in acting on it if it meets certain conditions regarding the provisions. Acting with weak hadiths regarding virtue has been a subject mentioned by many scholars. It has been seen that many hadith scholars, from the early periods, have adopted a positive attitude towards hadith narrations regarding virtue. This shows that the idea of acting with weak hadiths has existed since then.Ulama who follow the Hanafi sect generally made inferences based on weak hadiths. It is seen that Hanafi scholars, who attach importance to ray and qiyas, prefer weak hadiths to ray and qiyas in some cases. This situation is mostly the result of the necessity of extracting the provisions regarding ta'abbudi issues from the hadiths. It is also possible that they use weak hadiths in order to encourage people to do good and avoid bad situations regarding the virtue of deeds. In some cases, the use of hadiths that are in accordance with precautions is a common situation among Hanafi scholars. For this and similar reasons, it is possible to see the use of weak hadith among Hanafi scholars.It would not be right to limit the issue of weak hadith and deeds only to Hanafi ulema. The issue of acting with weak hadith has been discussed a lot in the sources on the Sunni hadith method. Hadith scholars have examined these hadiths under two main headings: provisions and virtues. They did not see any problems in the narration of weak hadiths, provided that they were not on matters related to belief and rules; It is possible to say that they acted more inclusively when they narrated hadiths on subjects such as maw'iza, virtue of deeds and stories, as well as issues related to tafsir and megazi. Weak hadith narration and acting on weak hadith, and some scholars preferring weak hadiths to qiyas, indicate that this is because it is attributed to the Prophet Muhammad.Commentators generally give a lot of space to weak hadiths, fabricated news andİsraelites in their tafsir books. In particular, it is seen that the commentators of narration use every material they find about the virtues of the suras, without evaluating their authenticity. It is seen that Muhaddith scholars frequently resort to weak hadiths as well as sound narrations, especially on subjects such as fedailu'l-quran, fedailu's-suver, fedailu'l-ayat.In this context, if the hadiths used by Nasafi regarding the virtues of the suras in his work called et-Teysîr fi't-tefsîr are examined, it will be seen that he gives a lot of place to weak hadiths. It is important that, in addition to the scholars who adopt the view that weak hadiths cannot be acted upon, there are also scholars such as Nasafi, who believe that there is no harm in acting on weak hadiths on some issues, especially regarding virtues. As a matter of fact, although the fact that Nasafi was a muhaddith as well as a commentator gave the impression that he would select and use the hadiths more meticulously, it has been observed that he did not behave differently from other commentators and used weak hadiths and fabricated news about the virtues of the suras. In this respect, it is seen that Nasefi reflects the general attitude of commentators in his work. It is possible to see that a scholar who is knowledgeable in many fields resorts to weak hadiths, especially regarding virtues, shows a moderate approach to the status of these hadiths, and accepts that weak hadiths are suitable for narration and can be acted upon. (shrink)

Hadis tarihinde hadislerin sıhhatlerini tespit amacıyla ilk asırdan itibaren uygulanmaya başlanan cerh-ta’dîl sisteminin işleyişi için râvîler hakkında inceleme yapmak gerekmektedir. Ancak hadis kaynaklarında rical tenkidinin sistematik olarak başladığı zamanlardan itibaren münekkid âlimlere, gıybet ettikleri gerekçesiyle eleştiri yöneltildiğine dair bazı bilgiler nakledilmektedir. Nitekim Hicrî İkinci asrın ilk yarısından itibaren en yoğun gıybet eleştirisinin düzenli cerh-ta’dil faaliyetleri sebebiyle Şu‘be b. el-Haccâc (öl. 160/776) özelinde yoğunlaştığı görülmekte ise de sonraki yıllarda diğer münekkid muhaddislerde de bu tenkidin örneklerine rastlanmaktadır. Öte yandan münekkidlerin bu tür (...) eleştirilere muhatabın durumuna göre farklı tepkiler verdiği de dikkat çekmektedir. Ayrıca muhaddislere yöneltilen tepkilerin onlar üzerinde bazı etkilerinin olduğu da gözükmektedir. Bu çalışma hadis eserleri başta olmak üzere tarih, usûl, ricâl ve tabakât kaynaklarındaki bilgilerin sistematik analizi ile hadis tarihi boyunca tenkidlerin doğuşu, tarihsel süreci, muhataplarını ve muhaddisler üzerindeki etkilerini ortaya koymayı amaçlamaktadır. (shrink)

Ḥadīths have been preserved and recorded in various ways since the Companions. These activities continued dur-ing the Tābiīn (the successors of the Companions) Period. So much so that these methods have formed the infra-structure of other methods that will emerge later. In this context, before the 70's (A.H.), works named al-Aṭrāf appeared. However, these first works consisted of the notes that they wrote some of the ḥadīths before coming to the science assemblies to help students remember in ḥadīth learning. Ḥadīth (...) scholars have adopted and applied this method in a very short time. Thus, this method also provided the opportunity for the formation of the first written ḥadīth documents. In addition, with the writing of ḥadīth works, it has turned into a system of al-Taṣnīf and al-Takhrīj in order to make maximum use of these books and to reach the source of a narration that is tried to be found. As a result, al-Aṭrāf literature, which can be evaluated as index, has emerged. As a matter of fact, the first examples of this literature, arranged alphabetically according to the names of the Companions or ḥadīth texts, started to be given since the 4th (A.H.) century. In this way, the way to quickly benefit from the accumulation of the ḥadīth area has been opened. This article focuses on the historical adventure of al-Aṭrāf and their contributions to the ḥadīth field, as well as literature knowledge of the works of al-Aṭrāf which are of great importance for both al-Kitābah, al-Taṣnīf and al-Takhrīj.Summary: In order to understand and practice the religion of Islām, great efforts have been made both in the past and later periods in order to convey the words, verbs, interpretations and qualifications of the Prophet to the next genera-tions as they are protected from all kinds of falsification and changes. This process, which started with memoriza-tion and partly writing at the beginning, has gained momentum with the use of other methods since the period of Tābiīn. In this context, the method of aṭrāf was started to be used to facilitate memorization, to be a reminder, and to transmit the ḥadīth through the hearing of the ḥadīth sheikh. The first examples of this method were seen by Muḥammad b. Sīrīn during his participation of his teacher Abīde/Ubayda Salmān in the scholarly assembly. At this stage, the relevant method was manifested as writing a passage from the beginning of the ḥadīth. Thus, the aforementioned method, which had great contributions in recording and memorizing ḥadīths in accordance with the original, has gained widespreadness and application among the ḥadīth scholars like Ubeydullaḥ b. Omar, Shu’bah b. al-Ḥajjāj, Sufyān as-Sawrī, Mālik b. Anas, Ismāīl b. Ayyāş and Vakī b. Jarrāḥ in a very short time. In this context, Yazīd b. Zuray’ stated that he went to his teacher without his aṭrāf work of ḥadīths which he transmitted from Shu’bah and listened to ḥadīth in this way. Therefore, this mentioned event is important in terms of putting forth that Shu’bah allowed the aṭrāf method in his assemblies. The method was used by Aḥmad b. Ḥanbal, who traveled to Madīnah to convey the reports recorded with the mentioned method of his teacher Abū Alḳama al-Farawī and at the same time listen to the related transfers from him, but who could not reach his goal. Therefore, the related narrations show that aṭrāf method was used effectively by ḥadīth scholars to remember the ḥadīths in the 1st and 2nd centuries, so sections from the narrations were written during the preparatory stage before coming to the scholarly assembly. Ultimately, the importance of these works, which manifest in different ways and offer great contributions to writing, is an undeniable reality for the history of ḥadīth.Aṭrāf, the plural form of taraf that literally means the side and edge of something, mean a section, phrase or first part that indicates the whole of the ḥadīth. This method, along with the formation of ḥadīth literature, has been started to be given as a name to the works organized alphabetically according to the name of the Companions or ḥadīth texts by mentioning some of the ḥadīths with the 4th century. In this sense, aṭrāf has started to become a unique literature in a sort of taṣnīf and takhrīj method in order to make use of the ḥadīth writing easier.Aṭrāf studies may aim to bring together the isnāḍs (chains of transmitters) in all books, or they can be limited to the chains in certain books. Aṭrāf books contain the ḥadīths in the Ṣaḥīḥān or Kutub al-Sittah and are written in alphabetical form based on the name of the companions or according to the texts of ḥadīth. The first of these, which has the attribute of the musnad in a sense, is arranged in alphabetical order according to the name of the Companion, and if there are many people who narrate from him, according to the names of the tābiīn and taba-i tābiīn (successors of the tābiīn). Accordingly, the narrations of each companion were determined and listed in al-phabetical order in aṭrāfs in musnad-type, and a passage was written from the ḥadīths and marked as books/chapters in the places of relevant narration. On the other hand, the second type of aṭrāf books were ar-ranged by giving a few words from a section that allows remembering the head or all of the ḥadīths without in-cluding chains, and then placing these texts in alphabetical order.The type of aṭrāf offers the opportunity to see different chains of narrations together and provides many facilities for the ḥadīth researchers. Therefore, ḥadīth researchers show great interest in this genre. Aṭrāfs provide many benefits for both ḥadīth chain and text. In this respect, it is possible to talk about many advantages of the ḥadīth to its transmister such as the determination of mutawātīr, garīb, azīz, mashhūr, mutābī or the testimony of ḥadīth; to provide facility to make a reputation research of a riwāyah (narration), to provide an opportunity to determine the location of the narrations in the primary sources; to detect the link or any blackout in the chain, to reach the nu-merical knowledge of ḥadīth narrated by a companion or other narrators, to obtain information about narrators whose identity is not explicitly stated, to know the first narrator, to provide the protection of the ḥadīths from taḥrīf or alteration, to give the opportunity to identify the subject they contain, to be able to obtain text integrity by getting various chains, the detection of the sabab al-wurūd (the context of ḥadīth).Due to the contributions we have mentioned above, many books on aṭrāf literature that started with Abu’l-Ḥasen Ali b. Omar ad-Dārakutnī have been published. Among them Aṭrāfu’s-ṣaḥīḥayn/el-Jem`u bayna’s-ṣaḥīḥayn by Abū Mas`ūd Ibrāhīm b. Muḥammad b. Ubayd ad-Dimashkī, Aṭrāfu’s-ṣaḥīḥayn by Abū Muḥammad Ḥalaf b. Muḥammad b. Ali al-Vasiṭī, Zaḫāiru’l-mavārīs fi’d-dalālati alā mavāzi`i’l-hadīs by Abdülganī b. İsmāīl en-Nāblūsī and Tuḥfatu’l-ashrāf bi ma`rifati’l-aṭrāf by Abu’l-Ḥajjāj Yūsuf b. Abdurrahman el-Mizzī can be mentioned. Some of the related works are arranged in musnad style while others are arranged according to the first word of ḥadīth texts. As a result, the method of aṭrāf has become a kind of indexer in order to facilitate reaching the source of the re-ports and make the highest level of use required by the classification and bookings of the ḥadīths in the 3rd centu-ry. These works, arranged alphabetically in the name of the Companions or according to the texts of the ḥadīth, have taken their place in the history of the ḥadīth with their many examples, both in the form of taṣnīf and the method of takhrīj by mentioning a part of the ḥadīth by the head. (shrink)

Ortaçağ İslam Dünyasında yöneten ve yönetilenler arasındaki bağı âlimler sağlamaktaydı. Sultan ve emirin halka adaletle muamele etmesini, Kuran-ı Kerim ve Sünnet-i Şerife göre yaşamasını ve toplumsal hayatı düzenlemesine yardımcı olurdu. Zaman içerisinde yöneticilerde görülen kusurların ortaya konulmasına yönelik çözüm önerileri sunan âlimler, eserler kaleme almaya başlamış ve bu eserlere siyasetname ve nasihatname denilmeye başlanmıştır. Bu eserlerden bazıları gayet hacimli olup sultana arz edilmekteydiler. Bazısı ise risale şeklinde ve daha kısa yazılarak toplumun huzurunu bozan veya toplumda çok acil çözülmesi gereken unsurları (...) ihtiva etmekteydi. Selçukluların XI. Yüzyıldan itibaren İslam Dünyasına geniş bir hâkimiyet sahası oluşturmaları üzerine siyasetname telifi artmıştı. XIII. Yüzyıl hadis âlimlerinden Ziyâeddin el-Makdîsî’nin yaşadığı Eyyubiler Dönemine kadar bu eser yazım türü yaygınlık kazanmıştır. El-Makdisî, Dimaşk Eyyubî meliki el-Melikü’l-Eşref Musâ’nın düşkün bir hayat sürmesi üzerine özellikle toplumda bozulmalar meydana gelmesi ve devlet yönetiminde zaafa düşülmesi gibi sebeplerle bir nasihatname yazmış ve halkın üzerindeki olumsuz etkileri azaltmayı gaye edinmiştir. Nasihatname sultanın konumuna uygun, yumuşak bir dille ve nazik bir üslupla kaleme alınmış olup eserde ayet ve sahih hadislere yer verilmiştir. (shrink)

Muhyiddîn el-Kâfiyecî (öl. 879/1474), on beşinci yüzyıl Saruhanoğulları, Osmanlı ve Memlüklü alimlerindendir. Yüzden çok eser yazmıştır. Makale Kâfiyeci’nin hayatı ve eserlerini araştırır. Yazdığı eserler, onun, Arap dili, Arap grameri, belagat, tarih metodolojisi, hadis ve usulü, tefsir ve usulü, fıkıh ve usulü, kelâm, tasavvuf, dil felsefesi, semantik, metafizik meseleler, geometri, optik ve astronomi gibi konularda uzmanlaştığını göstermektedir. Kâfiyeci en önemli eserlerini Arap dili ve mantık sahalarında yazmıştır. Eserleri içerisinde yaptığı linguistik çözümlemeler, onun yetkin bir dil alimi olduğunu göstermektedir. Kâfiyeci eserlerini yazarken (...) linguistik, mantıki, ilmi ve felsefi bir yöntem kullanmıştır. Araştırmada, Kâfiyeci’nin, hayatı boyunca en az yüz on iki eser yazdığı tespit edilmiştir. Bu eserlerden, doksan altısının adı belirlenmiştir. Kâfiyeci’nin eserleri konularına göre şöylece tasnif edilebilir: Arap Dili ve Dil Felsefesi: Şerḥu’1-i‘râb ‘an Ḳavâ‘idi’l-i‘râb, el-Unmûzec fî baḥsi’l-isti‘âre, Şerḥu’l-isti‘âre, Risâle fî Kâne Zeydun Ḳâimen, Risâle fî Zeydun Ḳâimun, Risâle fi’l-mebâḥisi’l-mute‘alliḳa bi Emmâ, Nuzhetu’l-mu‘rib fi’l-Meşrıḳ ve’l-Maġrib, Nuzhetu’l-aṣhâb fî mes’eleti’l-kuhl, Remzu’l-esrâr, en-Niseb li ehli’l-edeb, el-İşrâḳ fî meratibi’ṭ-ṭıbâk, Ḥâşiye ‘ale’l-Muṭavvel, Risâle fî “men” eş-şartiyye. Mantık: et-Terġîb fî keşfi rumûzi’t-Tehẕîb. Tarih Metodolojisi: el-Muḫtaṣaru’l-mufîd fî ‘ilmi’t-târîḫ, en-Naṣru’l-ḳâhir ve’l-fetḥu’ẓ-ẓâhir. Akâid ve Kelâm: Envâru’ṣ-Ṣa ‘âde, Şerḥu’l-‘Aḳâidi’l-‘Aḍuḍiyye, Hâşiye ‘alâ Şerḥi’l-‘Aḳâidi’l-‘Aḍuḍiyye, Şerḥu’l-Mevâḳıf, Telḫîsu Şerḥi’l-Mevâḳıf, el-Hidâye li beyâni’l-ḫalḳ ve’t-tekvîn, Risâle fî beyâni’l-mu‘cizât, Nehru’l-hayât fî ma‘rifeti’ṣ-ṣıfât, ‘İlmu’l-kumûn ve’l-burûz, Risâle fî Kavlihi Teâlâ “Lâ ye’menu mekr Allâhi ille’l-kavmu’l-hâsirûn” [A‘râf, 7/99]. Kur’ân, Kırâat ve Tefsir Bilimleri: Şerḥu’l-İsti‘âẕe ve’l-Besmele, Ḥâşiye ‘ale’l-Keşşâf, Şerḥ fî muḥâkemât beyne’l-mutekellimîn ‘ale’l-Keşşâf, Ḥâşiye ‘alâ Tefsîri’l-Beyḍâvî, eẓ-Ẓafer ve’l-ḫalâṣ, et-Teysîr fî ḳavâ‘idi ‘ilmi’t-tefsîr, Risâle fî ‘ilmi’t-tefsîr ve vucûhi’l-ḳırâat, Keşfu’n-niḳâb li’l-aṣḥâb ve’l-aḥıbbe fî ‘icâzi’l-Ḳur’ân, et-Temhîd fî şerḥi’t-taḥmîd, Ḳarâru’l-vecd fi şerḥi’l-ḥamd, el-İlmâ‘ bi ifâdeti Lev li’l-imtinâ‘ fî ḳavlihi Te‘âlâ “Lev kâne fîhimâ âlihetun illallâh le fesedetâ” [Enbiyâ, 21/22], Cevâb ‘an suâl fî ḳavlihi Te‘âlâ “Ve’n-Necmi iẕâ hevâ” [Necm, 62/1], Nuzhetu’l-iḫvân fî tefsi¬ri ḳavlihi Te‘âlâ “Yâ Lûṭu İnnâ Rusülü Rabbike” [Hûd, 11/81], Neylu’l-merâm fi tefsîri ḳavlihi Te‘âlâ “Ve Mâ Rabbuke bi Ẓallâm” [Fussilet, 41/46], el-Bişâra fî ḳavlihi Te‘âlâ “Fe’tû bi sûratin min mislih” [Bakara, 2/23], Nuzhetu’l-aṣḥâb, el-Ġurratu’l-vâḍıḥa fî tefsîri’l-Fâtiḥa, Zeḫîratu’l-ḳaṣr fî tefsiri Sûrati’l-‘Aṣr. Hadis Bilimleri: Muḫtaṣar fî ‘ulûmi’l-ḥadîs, Menbe‘u’d-durer fî ‘ilmi’l-eser, Ḫulâṣatu’l-‘aḳvâl fî ḥadîsi “İnneme’l-a‘mâlu bi’n-niyyât”. Fıkıh, Usûl ve Fetva: Risale fî mesʹeleti’l-istisnâʹ, Ḥâşiye ‘ala şerḥi’l-Hidâye, Vecîzu’n-niẓâm fî ıẓhâri mevâridi’l-aḥkâm, el-Feraḥ ve’s-surûr fî beyâni’l-meẕâhîbi’l-erba‘ati fi’l-‘uṣûr, Neşâtu’ṣ-ṣudûr fî şerḥi Kitâbi’l-Feraḥ ve’s-surûr, et-Taḥrîr lima zukira fi’d-Dureri’l-manẓûm, Muhâveratu’l-fıḳhiyye, Risâle fi’stiḳbâli’l-Ḳıble, Telḫîṣu’l-Câmi‘i’l-kebîr ve’l-Mecma‘, Kitâbu’t-Teẕkira/Risâle fi’l-vaḳf, Ravḍatu’ẓ-ẓahira en-nâfi‘a fî’d-Dünya ve’l-Âḫira, Kitâbu’l-muḫtasar fî ‘ilmi’l-istibdâl, er-Remz fî ‘ilmi'l-istibdâl, el-Kâfî fî beyâni’ṣ-ṣaffi’ṭ-ṭavîli’l-mustaḳîm, Risâle fî ṭabaḳâti’l-butûn li beyâni’l-vaḳf ‘alâ evlâdi’l-evlâd, el-İḥkâm fî ma‘rifeti’l-Eymân ve’l-aḥkâm, Ferâid baḥri’l-fevâiḍ. Siyasetname, Adap ve Ahlak: Niẓâmu ḳalâidi’l-‘ıḳyân, Seyfu’l-kuḍât ‘ale’l-buġât, Seyfu’l-mulûk ve’l-ḥukkâm el-murşid lehum ilâ sebîli’1-Haḳḳ ve’1-aḥkâm, Seyfu’l-ḥaḳḳ ve’n-nuṣra ‘alâ riḳâbı ehli’l-baġy ve’l-fitne, ed-Durratu’l-‘âliyetu’l-ġâliye. Metafizik, Tasavvuf ve Felsefe: el-Kâfî eş-şâfî, Kitâbu’r-ravḥ fî ‘ilmi’r-rûḥ, Kitabu’r-raḥme fî beyânı aḥvâli ‘alemi’l-berzâḫ, en-Nuzhe fî ravḍati’r-rûḥ ve’n-nefs, Neşâtu’l-bişâra bi’l-işâra fî kıbleti’l-ervâh, Ḳıbletu’l-ervâḥ fi’t-taṣavvuf, Nuzhetu’l-ervâḥ ve ġıbṭatu’l-eşbâḥ fi’t-taṣavvuf, Menâzilu’l-ervâḥ fi’t-taṣavvuf, ‘Ikdu’l-ferâid min baḥri’l-fevâiḍ fî şerḥi Esmâillâhi’l-husnâ, el-Unsu’1-enîs fî ma‘rifeti şeʹni’n-nefsi’n-nefîs. Siyer, İrşat ve Fazâil: Zeynu’l-feraḥ bi mîlâdi’n-Nebî (s.a.v.), Muḫtasar fî ‘ilmi’l-irşâd, Risâle fi’l-maḥabbe, Ḳalâidu’l-‘ıḳyân fî baḥri faḍâili Raceb ve Şa‘bân: Fen Bilimleri: Ḥallu’l-işkâl fî mebâhisi’l-eşkâl fi’l-hendese, Şerḥu’l-caġmînî fi’l-heyʹe, er-Remz fî ‘ilmi’l-uṣturlâb. Diğer Eserleri: Remzu’l-ḫıṭâb bi raşḥi’l-‘ıyâb, Benâtu’l-efkâr fî şeʹni’l-‘i‘tibâr, Keşfu’l-vucûhi’l-ḥasene’l-mestûra bi’n-niḳâb li faḍlillâhi’l-Cevâdi’l-Vehhâb, el-Keşf ‘an şerafi Ehli’l-Beyti’l-kirâm li efḍali’r-rusuli ve’l-enâm, ‘Iḳdu’l-ferâid min taḥrîri’l-fevâid, Risâle mustaḳılle bi ‘ilmi’n-nefs ve vucûhi’l-ḳırâa, Cevâbu’l-enẓâr, Ḥusnu’l-ḫıtâm li’l-merâmi min haẕa’l-kelâm, Ḫıtâmu’l-misk. (shrink)

Hadislerin doğru anlaşılması ve yorumlanması çabası ilk defa Hz. Peygamber döneminde başlamış, tâbiîn ve tebeu’t-tâbiîn döneminde hadislerin tedviniyle birlikte hız kazanmış ve bu hususta önemli çalışmalar yapılmıştır. İlerleyen süreçte fıkıh usulünün verilerini kullanarak ahkâm hadislerinden hüküm çıkarma ve lafız-mâna ilişkisi konusunda hakikat-mecaz ekseninde yeni yorum yöntemleriyle uygulamalı olarak ele alınan eserler telif edilmiştir. Bu eserlerin başında İbn Dakīkulʿîd’in, Şerḥu’l-İlmâm bi-eḥâdîs̱i’l-aḥkâm’ı gelmektedir. Şerḥu’l-İlmâm hadis şerh edebiyatında muhteva zenginliğini arttıran ve kullanılan bazı izah yöntemlerini geliştirerek kendisinden önceki şerhleri geride bırakmış bir eserdir. (...) Bu çalışmada İbn Dakīkulʿîd’in hadisleri anlamada ve yorumlamada mecazi anlatım üslubu babında ortaya koyduğu yaklaşım ele alınmıştır. Böyle bir konunun tercih edilmesindeki ana etmenlerin başında mezkûr eserde hüküm istinbâtında hakikat-mecaz bağlamında benzer şerh çalışmalarına nispetle, analitik yaklaşımların ön plana çıkması ve alana katkı sağlaması gelmektedir. Çalışmanın hedefi, Şerḥu’l-İlmâm’da hakikat-mecaz ekseninde İbn Dakīkulʿîd’in hadisleri nasıl yorumladığını ortaya çıkarmak ve elde edilen bulgularla yeni yorum imkânlarına alan açmaktır. Lafzın mânaya delaleti konusunda hakikat ve mecaz arasındaki ilişki ve kesişim noktaları çoğu zaman bir problem olarak durmaktadır. Hadis metinlerinin yorumlanmasında hakikat ve mecazın birlikte kullanım alanlarının tespit edilmesi ve hakikat-mecaz ayırımının işlevsel yönünün ortaya çıkarılması, hadislerin doğru anlaşılmasına ve yorumlanmasına katkı sağlayacaktır. Araştırmada öncelikli olarak Şerḥu’l-İlmâm’ın hadis ve fıkıh sahasındaki önemi ve değeriyle ilgili bilgi verilmiş, sonra hakikat ve mecaz kavramlarının tanımlarına geçilmiştir. Mecaz türleri arasında sadece İbn Dakīkulʿîd’in atıf yaptığı istiare, teşbih, teşbîhu’l-mânevî ve teşbîhu’s-sûrî gibi kavramlara yer verilmiştir. Son olarak İbn Dakīkulʿîd’in hakikat ve mecazı bir yöntem olarak nasıl kullandığı konusu örnekler çerçevesinde tahlil edilmiştir. Araştırmada, İbn Dakīkulʿîd’in hakikat ve mecazın zamansal boyutuna, hakikat ve mecaz ayırımında tazmînin rolüne, hakikat ve mecazın cemʿine, hakikate en yakın mecazlara ve hakikat-mecaz arasındaki tercih sebeplerine değinerek hakikat ve mecazı bir yöntem olarak kullandığı sonucuna ulaşılmıştır. İbn Dakīkulʿîd’in hakikat ve mecazı birlikte kullanmasının işlevsel yönleri ve faydaları arasında; lafızların lugatlarda geçtiği anlamları keşfetmek, lafzın anlamında derin ve net açılımlar yapmak, tekellüflü mânaları ayıklamak, mecaza hamledilmeyi gerekli kılan alâkaları/bağları belirlemek, çözümlemeci yaklaşımla muhtemel mânaları ortaya çıkarmak gibi hususlar yer almaktadır. Eğer İbn Dakîku'l-Îd, el-İlmâm'da sadece 57 hadisi değil de bütün hadisleri şerh etme imkânı bulmuş olsaydı Şerhu'l-İlmâm, hadislerin hakikat ve mecaz temelinde şerh edildiği bugün üzerinde en çok konuşulan eserlerden biri olurdu. (shrink)

Bu araştırma hicri birinci asrın ilk yarısında varlık gösteren Basra’nın, fıkhıyla meşhur bazı sahâbîlere ev sahipliği yapmasına rağmen hadis ve fıkıh ilimlerinde, aynı dönemde öne çıkan Kûfe’den geri kalmasının muhtemel sebeplerine odaklanmaktadır. Söz konusu sahâbe arasında öne çıkanlar, Basra’da on iki sene ikamet etmiş olan Ebû Musa el-Eş’arî ve dört sene bulunan İbn Abbas’tır. Mezkûr iki sahâbenin fıkhî müktesabatlarının yanında çok sayıda hadis rivayetine sahip olduğu da bilinmektedir. Ancak buna rağmen her ikisinin de İbn Mes‘ûd’un, Kûfe’de yaptığı etkiyi gösterdikleri söylenemez. (...) Araştırmada, Basra’da meskûn bulunan sahâbeyle ilgili rivayetlerin tahlil ve değerlendirmesine dayalı bir yöntem takip edilmiş olup, özellikle sahâbe ile tâbiînin ilmî ilişkilerine yoğunlaşılmıştır. Bununla beraber coğrafya ve kuruluş bakımından benzerlik gösteren Kûfe şehrindeki sahâbenin ilmî etkisi ve tâbiîn neslinin faaliyetleri bakımından bir takım karşılaştırmalarda bulunulmaktadır. Makalenin, konu hakkında öngördüğü birinci ihtimal, söz konusu sahâbîlerin ordugâh şehrinde yaşamanın gereği olarak fetihlerle meşgul olmalarıdır. Bu sonuç ilk olarak Ebû Musa el-Eş’arî’nin sireti üzerine yapılan incelemelerde ortaya çıkmıştır. Söz konusu ilmî gecikmeye sebep olan ikinci ihtimalin ise bahsi geçen sahâbenin ilimlerini yaymak adına aktif davranmamaları olduğu söylenebilir. Bu durumda sahâbenin ilmî kişiliklerinin önemli bir rol oynadığı düşünülmektedir. Diğer bir ihtimal, Basra’daki tâbiîn neslinin, sahâbeden ilim alma hususunda sarfettikleri çabanın, Kûfelilere kıyasla daha az olmasıdır. Bahsi geçen durumda Basra’nın bedevî kabile yapısının önemli bir etkili olduğu düşünülmektedir. Konuyla ilgili zikredilebilecek son ihtimal ise ilmî yapının teşekkül etmeye başladığı süreçte vuku bulan fitne ve karışıklıklardır. Nitekim bir müddet valilik görevini yürüten İbn Abbas’ın, bu süre zarfında ilim ve eğitim faaliyetleriyle ilgilenemediği görülür. Özetle araştırmanın ulaştığı en önemli sonuç; Basra’nın hicri birinci asrın ilk yarısında, İbn Mes’ûd tarafından kurulan Kûfe’ye kıyasla hadis ve fıkıh ilimlerinde gelişmiş bir şehir olmadığıdır. (shrink)

Ahmed b. Hanbel, vefatıyla neticelenen hastalığı esnasında oğlu Abdullah’tan, şu hadisin el-Müsned’inden çıkartılmasını istemiştir: “Allah Rasûlü ‘Ümmetimi Kureyş’ten şu grup helâk edecek’ buyurunca oradakiler ‘(bu durumda) bize neyi emredersin?’ diye sordular. O da ‘İnsanlar onlardan uzak durup ayrılsalar!’ cevabını verdi”. Ahmed b. Hanbel bu hadisin, diğer rivayetlerle çeliştiğini düşünmektedir. Oğlu Abdullah’a göre bu hadisin çeliştiği rivayetler, Hz. Peygamber’in idarecilere itaat etmeyi ve onlardan kaynaklanan yanlışlara karşı sabırlı olmayı emrettiği haberlerdir. Ahmed b. Hanbel’in tavrı ve bunun sebebi esasen açık ve net (...) gibi görünmektedir. Buna rağmen daha sonra gelen ilim adamları, onun bu tavrı ile ilgili farklı değerlendirmeler yapmışlardır. Bu değerlendirmelerden birine göre İmam’ın tavrı, kendi açıklamasında da dikkat çektiği üzere hadisin şaz olması yani halkın idarecilerle ilişkilerini düzenleyen diğer rivayetlerle çelişmesidir. Bu bakış açısı, İmam’ın açıklamasıyla uyum içinde olmasına ilaveten aynı hadisin Buharî ve Müslim gibi meşhur muhaddisler tarafından nakledilmesi açısından da önemlidir. Zira bu yorumun ulaştığı sonuca göre Buharî ve Müslim’in sadece sahih olan hadisler ihtiva ettikleri iddiasıyla takdim ettiği el-Câmi‘u’s-sahîh isimli eserlerinde, bu şarta uymayan rivayetler de bulunabilmektedir. Bununla birlikte söz konusu hadisin hem sened hem de metni üzerinde yapılan incelemeler şaz iddiasının doğru olamayacağını göstermektedir. Nitekim hadisi nakleden dört ravinin tamamı, içinde Ahmed b. Hanbel’in de bulunduğu münekkitler tarafından güvenilir bulunmuştur. Nitekim İmam, el-Müsned’inde bu ravilerin çok miktarda hadisine yer vermektedir. Hadisin metin açısından da şaz olmadığını söylemek mümkündür. Zira metnin birinci cümlesi olan “Ümmetimin helâki Kureyş’in elinden olacak” şeklindeki tespiti, farklı onlarca hadiste görebilmek mümkündür. Bu hadislerden pek çoğu el-Müsned’de bizzat Ahmed b. Hanbel tarafından da nakledilmiştir. Şaz addedilen kısmın “İnsanlar onlardan uzak dursalar” şeklindeki ikinci cümle olması da pek muhtemel görünmemektedir. Zira zalim idarecilere karşı bundan çok daha şiddetli tepkileri emreden hadislerden onlarcası yine bizzat Ahmed b. Hanbel tarafından nakledilmiş durumdadır. Ahmed b. Hanbel’in, bu hadisi kitabından çıkarmak istemesinin sebebi bağlamında ortaya atılan ikinci iddiaya göre İmam, dönemin yönetimiyle iyi geçinmek amacıyla böyle bir talepte bulunmuştur. Zira bu dönemde Abbasî iktidarı, hadisçileri büyük bir sıkıntıya sokan Mihne sürecine son vermiş, ulemaya karşı yumuşama politikası gütmeye başlamıştır. Ahmed b. Hanbel de yönetimin bu uzlaşma arzusuna olumlu cevap vermiş ve bu çerçevede idareciye karşı sergilenecek sert tutuma işaret eden hadisleri kitabından çıkarmak istemiştir. Fakat bu iddia da yaşadığı dönemde iktidara karşı takındığı tavır sayesinde toplum önderi haline gelmiş Ahmed b. Hanbel gibi bir şahsiyetle uyuşmaz. Zira o idareci ve toplum arasındaki ilişkilerin keyfiyeti ve sıhhati konusunda gerek tavsiyeleri gerekse fiilî tatbikatı ile örnek ve simge haline gelmiştir. Hayatını Hz. Peygamber’in mirası olan hadisleri nakletmeye ve doğru anlaşılmasına hasreden böyle bir şahsiyetin, sırf iktidarla iyi geçinmek adına, sened ve metin itibariyle usûl problemi olmayan rivayetleri el-Müsned’den çıkartılması emrini vermesi çok da doğru görünmemektedir. Bu konuda yapılan üçüncü yoruma göre Ahmed b. Hanbel’in bu hadise yönelik tavrı, manasının istismara müsait olmasıdır. Nitekim İmam’ın bizzat kendisi, ehl-i bid‘attan bazılarının bu hadisi delil getirip iktidara karşı toplumda ayrımcılık yaratacak davranışlara yöneldiğini söylemiştir. Elimizde bu son yorumu güçlendiren başka veriler de vardır. Nitekim o aynı tavrı, iktidara karşı silahlı mücadeleyi emreden başka hadisler hakkında da göstermiş; bunların kitabından çıkartılmasını istemiştir. Bu tavrından anlaşıldığına göre Ahmed b. Hanbel, zalim idareciye karşı, toplumda kargaşa ve fesada sebep olacak fiilî ve silahlı mücadeleye kalkışılmasını istememektedir. Öyleyse denilebilir ki İmam’ın söz konusu hadisle ilgili tavrı, hadisin özellikle “insanların böyle idarecilerden uzak durması” yönündeki ikinci cümle ile ilgilidir. Zira İmam’ın yaşadığı dönemde Mutezile ve Haricîler gibi bazı gruplar böyle hadisleri delil getirerek toplumda tefrikaya sebebiyet vermişlerdir. Bunu bilen ve bizzat gören İmam, böyle grupların toplumsal birlik karşıtı amaçlarına alet edilebilir düşüncesiyle idarecilere karşı “uzak durmaya çalışmak” gibi basit gibi görünen tepkilere yer veren hadislerin bile kitabından çıkarılmasını istemiştir. Sonuç olarak ifade etmek gerekirse onun bu hadis hakkındaki “diğer rivayetlerle çelişiyor” şeklindeki tavrını, “Müsned’imde oluşturmaya çalıştığım ideal idareci-toplum ilişkisi ile çelişiyor” şeklinde anlamak gerekecektir. (shrink)

Arap dili gramerinde istişhâd ameliyesinde diğer naklî deliller kadar olmasa da hadise de yer verilmiştir. Nahivde hadisle istişhâd denilince kimi çevrelerce sadece Hz. Peygamber’in sözleri anlaşılır olmuştur. Oysaki hadis kavramı bundan daha geniş bir içeriğe sahip olup sahâbî ve tâbiî sözlerini de kapsamaktadır. Yine nahiv literatüründe istişhâda dair ortaya konmuş görüşler gözden geçirildiğinde sadece Hz. Peygamber’in sözleri değil az da olsa sahâbenin hatta tâbiînden bazılarının kavillerinin dahi referans alındığı görülmektedir. Bu olgudan hareketle sahâbe ve tâbiîn kavillerinin hadisler içindeki yeri, kavliyle (...) istişhâdda bulunulan sahâbe ve tâbiînin kimler olduğu ve istişhâda etkilerinin niceliksel ve niteliksel durumu gibi hipotezler gündeme gelmektedir. Diğer yandan bir kısmı hâlis Arap olan sahâbe ve tâbiînin sözlerinin “Arap kavli” içinde değerlendirilip değerlendirilmeyeceği konusu da akla gelen bir diğer güçlü soru işaretidir. İşte bu varsayımlardan hareketle şu amaçlar gözetilerek bu araştırmada bir neticeye varılabileceği kanaati hâsıl olmuştur: 1- Sahâbî ve tâbiîn sözlerinin Arap kavliyle ilişkisi 2- Hadisin kavramsal boyuttaki mahiyeti ve sınırlılıkları 3- Hadisle istişhâd çerçevesindeki teorik tartışmalar bir yana literatürde sahâbî ve tâbiî kavliyle istişhâd özelinde pratiğin tespit edilmesi. 4- Elde edilen verilere bağlı olarak literatürde teoriyle pratiğin bağdaşıklık durumunun saptanması. Buna göre araştırmada öncelikle hem erken dönemde hem geç dönemde istişhâd bağlamında eserlerinde sahâbî kavline ve varsa tâbiî kavline yer veren nahiv bilginleri tespit edilmiş, bunlardan öne çıkanlarının her biri için alt başlıklar açılmıştır. Bu başlıklar altında öncelikle ilgili bilginin hadisle istişhâd noktasındaki genel tutumuna kısaca değinilmiş, daha sonra hem sahâbî kavliyle istişhâdına dair dikkat çekici bir örneğe yer verilmeye çalışılmış hem de sahâbî kavliyle istişhâd tavırlarının niteliksel ve niceliksel yönlerine dikkat çekilmeye çalışılmıştır. Araştırmada ulaşılan sonuç erken dönemde Sîbeveyhi (öl. 180/796), Yahyâ b. Ziyâd el-Ferrâ (öl. 207/822), Ahfeş el-Evsat (öl. 215/830 [?]) ve Müberred (öl. 286/900) gibi nahiv âlimlerinin fesahatleriyle ün yapmış olan Hz. Ömer (öl. 23/644) ve Hz. Ali (öl. 40/661) gibi sahâbenin öncü isimlerinin kavillerini az da olsa hüccet edindiği, geç dönemde ise ilk kez Zemahşerî’nin (öl. 538/1144) bu iki sahâbînin dışında farklı kavillerle istişhâd etmesi sonrasında zamanla Abdurrahman b. Abdullah Süheylî (öl. 581/1185), İbn Mâlik et-Tâî (ö. 672/1274), Radî el-Esterâbâdî (öl. 688/1289’dan sonra), Ebû Hayyân el-Endelüsî (öl. 745/1344) ve İbn Hişâm en-Nahvî (öl. 761/1360) başta olmak üzere sonraki dönemin meşhur bilginleri sayesinde daha fazla sahâbî ve tâbiî kavlinin nahiv literatürüne girdiği şeklindedir. Son tahlilde pratikte hadisle istişhâd adı altında başta Hz. Peygamber’in (s.a.s.) bizzat kendi sözlerinin yanı sıra bir miktar sahâbe ve tâbiîn kavlinin de yer aldığı ve bu kavillerin Arap kavli içerisinde yeri olmakla birlikte hadis kategorisine daha yakın olduğu çıkarımına ulaşılmıştır. Yine geç dönemde Zemahşerî, İbn Hazm (öl. 456/1064), Süheylî ve İbn Harûf el-İşbîlî (öl. 609/1212) gibi bilginlerin başta Hz. Peygamber’in (s.a.s.) sözleriyle olmak üzere sahâbe ve tâbiînin kavilleriyle, bir diğer ifadeyle çok hadisle istişhâdın öncül karakterleri olduğu, dolayısıyla çok hadisle istişhâda sadece İbn Mâlik ekseninde bakılamayacağı, sosyolojik denklemler ekseninde dönemsel bir olgu olarak bakılması gereği gibi hususlar diğer çözüm önerileri olarak gündeme getirilmiştir. (shrink)

Sagānî's Mashāriq al-Anwār is one of the most used sources about the science of hadith in the Ottoman Empire. This work reinforced its authority with the commentaries of Ibn Melek and Ekmeleddin Bāberti. Many studies have been done about Mashāriq and its commentaries in the Ottoman Empire. Most of them are in manuscript form, and some do not even have introductory information. One of these works, about which there is no study, is Darwīsh Ali's Anwār a'l-Mashāriq. The work is a (...) voluminous hāshiya written about the commentaries of Ibn Malak and Bābartī together with Mashāriq al-Anwār. Studies attribute this work to Ali Dede el-Bosnawi (d. 1007-1598). However, this ratio needs to be corrected. One of the questions of this article is whether Darwīsh Ali b. Muhammad, who is stated as the author of the book, and Ali Dede al-Bosnawi are the same person. The answer to this question has been researched as a result of comparing information obtained from the different copies of the work and the points where Ali Dede's life overlaps and does not over-lap. Although Ali Dede lived in Bosnia, Zigetvar, Istanbul, Mecca, and Medina, there is no information that he lived in Aleppo. However, our author Darwīsh Ali clearly states that he was a mufti in Aleppo in the introduction of some of his copies. The author also talks about a period when he was in the Husrev Pasha madrasah. Even though Gazi Husrev Pasha madrasah in Bosnia comes to mind when Husrev Pasha madrasah is mentioned, there is also a madrasah with this name in Aleppo. It is known that Darwīsh Ali, who was a mufti in Aleppo, has a history book called Hulāsa al-Tawārīh. In different copies of Anwār al-Mashāriq, Ahmed Pasha Madrasa in Karahisar is mentioned as the place where his work was written. What is meant here may be the Gedik Ahmed Pasha madrasah in Afyonkarahisar or the Ahmed Pasha madrasah in Tekirdag Çorlu. It is difficult to identify the author from the information used in the hashiya. Because the features such as the use of poetry and Persian, a good knowledge of hadith, and knowledge of Sufism in the book can point to both authors. (shrink)

Hadiths that have been discussed in this paper consist of narrations regarding divine attributes and having some problematic meanings between supporters of Bişr al-Marīsī and ʿUthmān al-Dārimī. These narrations were mostly accepted denounced (munkar) by Bişr al-Marīsī and his sopporters due to having an anthropormophist and corporealist content about God. They rejected divine attributes according to their understanding of God based on incomparability (tanzīh) which provided by Mutazilite approach towards divine attributes even though they conveyed some features of Ahl al-Ra’y. (...) They found contradicted of attributing human features to God based on their tanzīh understanding, therefore, they interpreted such this kind of narra-tions in terms of their approach or rejected at all. At the other hand, a hard Hadith scholar Uth-man al-Darimi believed that one should accept divine attributes as they are in the Qur’an and Sunna. According to his belief, he considered the explicit meanings of the narrations without interpretation of divine attributes, and based on his perpective he denied Bişr al-Marīsī and his supporters’ interpretations claiming they would cause divesting God of all attributes (ta‘tīl). He argues that these narrations should be taken into considerations based on their explicit mea-nings. The discussions on these hadiths are important due to showing different approaches of scholars from the schools of Ahl al-Ra’y and the ones from Ahl al-Hadith towards the hadith du-ring the period when the main Hadith works were collected. Discussions on the narrations stu-died in this paper reveal two schools’ understandings of divine issues, their approaches to divi-ne attributes, as well inform us their perspectives of hadith in general.Summary: The present paper examines the debates between ʿUthmān al-Dārimī (d. 280/894) and the supporters of Bishr al-Marīsī (d. 218/833) on the divine attributes mentioned in some hadiths in the period when the main hadith books were composed (i.e., III/IXth century). These debates that took place between the scholars of Ahl al-Hadith and Ahl al-Ra’y concern the un-derstanding and interpretation of the hadiths in a certain way.It could be stated that the debates focus on how the hadiths should be understood, or whether it is the explicit meaning of the words or the possible methaphorical meanings beyond them that should be considered.It is worth briefly introducing the parties who discussed the hadiths studied here. The aforementioned discussions about some hadith narrations are between the supporters of Bishr al-Marīsī and ʿUthmān al-Dārimī, one of the important figures of the Ahl al-Hadith who wrote a separate work on these hadiths. This work was written as a rejection of the views of Bishr al-Marīsī and his two students on the attributes of God and some issues regarding hadith.Bishr al-Marīsī was regarded as an important scholar of Kalam who received fiqh education from Abū Yūsuf (d. 182/798). He is a scholar of Ahl al-Ra’y who made scientific dis-cussions with many scholars including Imam al-Shafiʿī (d. 204/820). He was on the council of the Caliph Al-Mamūn (d. 218/833) and had a significant role in the adoption of the idea of the createdness of the Qurʾān (khalq al-Qurʾān).Uthmān al-Dārimī,on the other hand, was a scholar of Ahl al-Hadith who learned ha-dith from the authorities of his era such as Yaḥyā b. Maʿīn (d. 233/847), ʿAlī b. al-Madīnī (d. 234/848), Isḥāq b. Rāhawayh (d. 237/851), and Aḥmad b. Ḥanbal (d. 241/855). Having visited all the important cities for the training of hadith, he learned the hadiths and conveyed them.With the understanding of proving the divine attributes and the opposition of the misin-terpretation of the narratives related to them, the groups advocating the appropriation of these lines in accordance with the understanding of incomparability (tanzīh) have complied the works since the first period. According to ʿUthmān al-Dārimī, the rejection of the divine attributes by Mu'tazila was influential in the emergence of the criticism literature of the Ahl al-Hadith and many authors wrote works in this direction.Regarding a narration by Abū Hurayra, an opponent reports that this narration gives the impression that God has the eyes and ears as we know. ʿUthmān al-Dārimī reports that this hadith proves sight and hearing not the eyes and ear organs. He indicates that God has no like by no means. Therefore, it is slanderous to refer the claim that Allah is made of organs to the Ahl al-Hadith. Abū Dāwūd states that with this hadith the attributes of sight and hearing for God are proved and Jahmiyya’s denial of the divine attributes are rejected.The opponent also considered Abū Hurayra's narration referring to the Prophet: "Faith is from Yemen, wisdom is from Yemen! I feel the breath of your Lord from Yemen!" as denounced (munkar). Because, according to Bishr al-Marīsī and his companions, breath can only come from those with an abdominal cavity, and Allah is free from it. According to ʿUthmān al-Dārimī, the opponent misunderstood. What is meant here is the wind that blows from Yemen and comforts people. In the context of this narration, we see that supporters of Bishr al-Marīsī evaluate the narrative literally, while ʿUthmān al-Dārimī interpret the narrative.Regarding the narration, "You can not approach Allah with something more virtuous than what comes out of it (the Qur'ān)" Ibn al-Saljī reports that Mushabbiha understands this as one with an abdominal cavity and from whom speech comes out. This understanding is in-valid since God is "samad" in the sense that He has no void. With this hadith, it is meant that the Qur'ān comes out of Allah’s presence rather than Allah. According to ʿUthmān al-Dārimī, the real aim of Ibn al-Saljī is to deny God's attribute of speech. There is no doubt that the Qur'ān comes from Him, and those who do not accept it merely deny His attribute of speech.Attributed to Ibn Abbas; The meaning of "yamīn Allah" (the right hand of Allah) in narration "Black Stone (al-ḥajar al-aswad) is the right hand of Allah on earth, handshakes with the people" is not the right hand that we know according to Ibn al-Saljī, it is blessing and grace of Allah. According to ʿUthmān al-Dārimī, who acknowledges that Black Stone is not meant to be a hand, the purpose of Ibn al-Saljī is to deny the two hands mentioned in the verses and ha-diths about Allah with invalid interpretations.ʿUthmān al-Dārimī, who criticized that Ibn al-Saljī quoted from another narration which Ibn Abbās heard from the Prophet, says that such poor narrations should not be spread. In addition, he points out that Ibn al-Saljī's interpretation is ugly and he criticizes it. Because Allah who is mentioned in the narrative is depicted as a young man with curly hair in a green suit. Such a narration is also an untrustworthy narration as it contradicts the authentic narrations of the Prophet. ʿUthmān al-Dārimī, who made this assessment of the narration, rejects the com-ments that the opponent made about the narration. According to the opponent, the phrase "I have come to Allah" means "to come into the presence of Allah in the Garden of Eden." Accor-ding to ʿUthmān al-Dārimī’s understanding, such complicated hadiths should not be only narra-ted.About the narration that are based on the Prophet and he does not know the answer to what he has come to know of himself, then he feels the coolness of his fingers as he puts his hand on his back and learns everything, the opponent evaluates the following: He was not Allah who came to the Prophet, but a well-behaved angel who was being directed by Allah and he was the angel who put his hand. ʿUthmān al-Dārimī rejects this interpretation of that oppo-nent. This comment is also contrary to other authentic hadiths. After he refused to the com-ment of the opponent about relevant narration, ʿUthmān al-Dārimī stated that he could not trust this comment on the basis of the authentic narrations he mentioned.Salaf scholars have preferred to be silent in this regard, as it is seen among the most difficult subjects to talk about divine attributes. However, subsequent generations have held dif-ferent paths in this regard. The basic approaches to understanding the divine attributes can be summarized in three main titles: tafwīd, tashbīh, and ta’wīl. Tafwīd is the path adopted by the early salaf scholars and means to leaving the knowledge about Allah’s entity and attributes to His knowledge. Tashbīh means to compare Allah to the created or the created to Allah. Ta'wīl is to interpret the Qur'ānic verses and hadiths that give the impression that Allah is like the crea-tures with semantics and rational deduction. The ones who deny the adjectives are called as Muʿattila and those who prove their attributes are called as Sifatiyya. According to Ahl al-Ra’y, it is necessary to appropriately make interpretation (ta'wīl) of the attributes giving the impression of anthropomorphism in terms of the dictionary. In the divine attributes, Muʿtazila advoca-ted the incomparability (tanzīh), whereas Ashʿariyya and Māturīdiyya adopted interpretation in accordance with incomparability. Mushabbiha and the Wahhābī-Salafī understanding has also taken the expressions regarding divine attributes with their explicit meanings.The debate between the scholars who lived in the ages II/VIII and III/IX, when the most important works are composed in the science of hadith, is important in that it is the first turn. In addition to this, the debate also contains important information on the approach to the Qur'ānic verses and hadiths, in that it shows two basic approaches, one of which represents the school of Ahl al-Ra’y, and the other represents the school of Ahl al-Hadith.ʿUthmān al-Dārimī generally advocates adhering to the explicit meaning of the narra-tion, while Bishr al-Marīsī and his companions criticize the narration labeling it as denied (mun-kar) or making an interpretation. On rare occasions, the places where ʿUthmān al-Dārimī re-jects the narration and makes interpretation, or where Bishr al-Marīsī and his companions de-fend the narrative can be seen.Interpretations made by Bishr al-Marīsī on the problematic narratives have influenced on the next scholars. Alongside Muʿtazilite scholars such as al-Jubbāʾī (d. 303/916), Qāḍī ʿAbd al-Jabbār (d. 415/1024) and Abū l-Ḥusayn al-Baṣrī (d. 436/1044), his interpretations have been quoted by Sunni scholars such as al-Ghazālī (d. 505/1111), Ibn ʿAqīl (d. 513/1119) and Fakhr al-Dīn al-Rāzī (d. 606/1210).The fact that the truth can be put forward in the science of hadith, which is based on the narration, does not favor one of the "narration" and "ra’y", it should be kept in mind that both of these depend on the proper and balanced use of both. To reveal the truth, the narration is in need of the opinion and the opinion (ra’y) is in need of the narration. Narration and opinion sho-uld be seen as complementary elements, not each other's opponents. (shrink)

İslamî ilimlerin eğitim-öğretiminde şiir kullanımının Türk İslam Edebiyatında bir geleneği temsil ettiği söylenebilir. Nitekim ta‘lîm için siyer, hadis, fıkıh, kelam, tasavvuf vb. İslamî ilimlerin konularına dair mensûr olduğu gibi manzûm eserler de telif edilmiştir. Bu durum ise Türk Edebiyatında el-esmâü’l-hüsnâ, siyer, kırk hadîs, akâidnâme gibi bazı manzûm türlerin doğmasını sağlamıştır. Bilinebilen eser sayısı itibariyle Türkçe manzûm tecvîdler de bu türler arasına girmeye aday niteliktedir. Bu bağlamda çalışma; Türkçe manzûm tecvîd müelliflerinden biri olan Şeyhî’nin hayatını ve “Nazmu’l-Ehem fî İlmi’t-Tecvîdi’l-Elzem” adlı eserini (...) konu edinmektedir. Eser; Türkçe manzûm tecvîd yazma geleneğini devam ettirmesi ve türünün başarılı örneklerinden biri olması hasebiyle ayrı bir öneme sahiptir. Çalışma, Nazmu’l-Ehemm ’in tenkitli metin neşrinin yanı sıra eğitim-öğretim faaliyetlerinde yararlanıldığı düşünülen Türkçe manzûm tecvîdlerin işlevini yazar-eser özelinde gün yüzüne çıkarmayı hedeflemektedir. (shrink)

In the ḥadīth sources it is being conveyed that the companions (ṣaḥāba) refrained from asking questions to the Prophet. This situation is generally associated with the verse of sūrat al-Māʾida 5:101. An-Navvās b. Samʿān (d. 50/670), Abū Umāma al-Bāhilī (d. 86/705) and Anas b. Mālik (d. 93/711-12) are among the companions who consider this situation as the ban on the asking questions. The concern that asking questions may cause additional obligations that were not presumed to be obligatory also attracts attention (...) in these records. Keeping all numerous questions addressed to the Prophet in mind we may ask if there is a Prophetic prohibition on asking questions. We will seek an answer to this question, which constitutes the main axis of this article, especially in the framework of the narrations mentioned among the reasons of the al-Māʾida 101. We will evaluate the information concerned in their historical context and internal coherence inductively. Our investigation differs in this respect from the investigations, which dealt with the disapproval of excessive and unnecessary questions. As a result of our research, we think that it is possible to talk about a ban on asking questions about religious issues in the last three years of the Medina period. We will first discuss the dating and nature of this ban, from which only Bedouin and visitors who come to Madina were excluded. Then, we especially will evaluate the theological consequences of answer of the Prophet, which mentioned in the same context, of whether the pilgrimage is religious duty for every year. In the last part of the article, the prohibition of asking questions will be discussed in the light of Hans-Georg Gadamer’s principle “Der hermeneutische Vorrang der Frage”, which deals with the effect of the questions on the direction and nature of the answer.Summary: It is reported in Qurʾān and Ḥadīth that the Prophet Muḥammad (PBUH) was asked a lot of questions and he responded based on the revealed knowledge or his own. He did not like the questions which remain outside of the daily religious life like the questions whether he is able to know the end of the world or to show miracle. There are some reports which covey that the Prophet frowned upon some questions because they could cause new assignments or lead to complicate the existing ones. The Companions like an-Nawwās b- Samʿān (d. 50/670), Abū Umāma al-Bāhilī (d. 86/705) and Anas b. Mālik (d. 93/711-12) have been describing this situation as the ban of asking of religious implications.This issue which companions formulated exactly as the ban of the asking questions was regarded in research until now just as the depreciation of the Prophet upon the unnecessary questions. In this interpretation the idea played a role that the ban of the asking may not conform to the religious pedagogic of the Prophet and the real existence of a lot of asked questions contradict that. Therefore the imperative “do not ask” in al-Māʾida 5:101 (O believers, do not ask about things which, if made known to you, may vex you) were interpreted not as the prohibition of the asking questions in real sense, but as just the depreciation of the unnecessary questions.We argue that it is possible to talk about a prohibition of the asking questions in real sense. We are of the view that the asking to religious matters was prohibited in the last years of the Medina period. In a time of Madina period when the fundamental principles of Islam emerged the questions of companions let the Prophet think that they may lead to additional religious obligations. Therefore the Prophet warned his companions in these words: “Do not ask me about the details of the things which I do not mention to you” and “Allāh Taʿālā has remained silent about some things, out of compassion for you, not forgetfulness so do not seek after them.”The imperative “do not ask” in al-Māʾida 5:101 has to been understood in the light of the Prophet’s advice as quoted above. According to the expressions of the companions reported in hadith collections, it is obvious that the imperative “do not ask” signifies not only “do not ask unnecessary questions”, but “do not ask questions related to theology matters in general”.Anas b. Mālik served the Prophet nine or ten years and was not criticised by the Prophet anytime. A companion like Anas cannot have refrained from the asking questions because they may be unnecessary. Anas interpreted “ do not ask” in al-Māʾida 5:101 in words: “We were forbidden in the Qurʾān that we ask the Prophet anything". Anas’s observation reveals that the companions considered the “do not ask” in al-Māʾida 5:101 as a general prohibition for the questions to religious issue.According to our research it seems this ban was promulgated in last three years of Medina Period, and Bedouin and visitors were excluded. Al-Nawwās b. Samʿān noticed that the ban of the asking questions was only for the residents in Medina: “I was in Medina one year. The reason why I did not stay in Medina was my wish to ask the Prophet a religious issue. So, whoever stayed in Medina was not permitted to ask the Prophet questions.” Abū Umāma al-Bāhilī interpreted the ban of the asking in al-Māʾida 5:101 as a general ban. He reported that the companions give a garment (burda) as gift to a Bedouin in order to let him ask the Prophet questions. The ban on asking questions in Medina was not related to unnecessary questions. It was indeed related to the questions that might have caused addition to already well-defined obligatory rulings in Islam. Accordingly, the questions became unnecessary because they were asked in the time of revelation. With the ban of the asking the Prophet questions accentuated that God and his Messenger are aware what necessary and what was not. It means that God can intervene if it is necessary. For that they do not need ask the Prophet. Aṭ-Ṭabarī, al-Qurṭubī, en-Nawawī, Ibn RaJab el-Ḥanbalī and Ibn Ḥajar al-ʿAsqalānī are the scholars who interpreted the ban of asking in this general sense.We especially will evaluate the theological consequences of the Prophet’s response, as reported in the sources: “ If I said yes, the pilgrimage will be a religious duty for every year.” Here one may not misconstrue that the Prophet could determine the religious obligations arbitrarily. He meant that the believers have to practice only that which were revealed to them. The Prophet wanted to teach his followers the principle that became essential rule of Islamic jurisprudence: “What is not forbidden is permitted”.The Prophet did not perform tarāwīḥ-prayer in congregation in the month of fasting due to the apprehension that it might become obligatory for the believers and they would not be able to follow it. In this human reaction of the Prophet we see that the Prophet did not consider himself as the founder of the Islamic norms. In this context the following questions are important: Does God consider the human questions when making something obligatory? Is God influenceable in terms of His orders? Ibn Ḥajar observes: The scholars of Ahl al-Sunnah accept the causality in terms of the Islamic norms. Accordingly something can become a religious norm because the humans asked about that. But God’s decision does not depend on the humans. God can consider human questions, if He so wills. (shrink)

Eş‘arî kelâmında, kadîm ve hâdis varlıklar için sürekliliği ifade eden bekâ kavramının mâhiyeti hakkında ihtilâf edilmiştir. Bekânın, bâkīnin varlığına zâit bir sıfat olduğunu kabul eden İmâm Eş‘arî (öl. 324/935-36) bu ihtilâflı meselenin bir tarafıdır. Bekâyı bir mâna olarak ispat konusunda İmâm Eş‘arî’ye, Ebû İshâk el-İsferâyînî’nin (öl. 418/1027) katıldığı görülmektedir. Meselenin diğer tarafını ise hayatının ilk dönemlerinde, Eş‘arî gibi düşünüp, bekânın mâna olarak ispatı görüşünü benimseyen ve sonrasında bu görüşü terk ederek bekânın varlığa döndüğünü ilk defa savunan Ebû Bekr el-Bâkıllânî (öl. (...) 403/1013) temsil etmektedir. Bâkıllânî’den sonra mütekaddim dönem Eş‘arîlerinden İmâmü’l-Haremeyn el-Cüveynî (öl. 478/1085) ve müteahhir dönemden Fahreddin er-Râzî (öl. 606/1210), Seyfeddin el-Âmidî (öl. 631/1233), Kâdî Beyzâvî (öl. 685/1286) ve Seyyid Şerîf el-Cürcânî’ninde (öl. 816/1413) bekânın zâta zâit bir mâna olmasını nefyetmeleri ve bekâyı varlığın kendisi olarak görmeleri söz konusudur. Yani Eş‘arî kelâmında bekâ hakkındaki yaygın kanaat, bekânın zâit bir mâna olduğunun reddedilmesi olmuştur. Bu çalışmada Eş‘arî kelâmcıların, eserlerinden hareketle, bekânın mâhiyeti konusundaki görüşleri ortaya konacak ve bekânın zâit bir mâna olarak ispatı ve nefyi hakkında yürütülen tartışma yeniden kurgulanacaktır. Söz konusu tartışma, bekâyı zâta zâit bir sıfat olarak ispat eden Eş‘arî kelâmcıların ortaya koydukları “üç delil” ve bekânın zâit varlığını nefyedenler Eş‘arîlerin ispat durumunda ortaya çıkacağını belirttikleri “dört imkânsız durum” üzerinden işlenecektir. “Delil-itiraz-cevap” kurgusuyla ortaya konacak tartışmanın akabinde, bu tartışmada güçlü olan taraf hakkında bir tercihte bulunularak çalışma nihayete erdirilecektir. (shrink)

al-Zarkashī, an ethnic Turk, is an important hadith, fiqh and commentary scholar who lived during the Mamlūks period. He was taught by some of the leading scholars of his era, such as Alā al-Dīn Mughultay (d. 762/1360), Imād al-Dīn Ibn Kashīr (d. 774/1372) ve Jamal al-Dīn al-Asnawī (d. 772/1370), and he grew up under their mentorship. Nevertheless, his only well-known student is Birmāvī (d. 831/1428). Almost half of his works have been related to fiqh and methodology of fiqh, and he (...) has also written some important works in the field of hadith. Among these, especially al-Tadhkira, al-Nukat alā Ibn al-Salāh, al-Nukat alā al-Umda fī al-Ahkām ve al-Icāba are worthy of mention. The work named al-Tadhkira, which we built our work upon, is the first known work to have been preserved in the field. Due to his being a first in his field, he was vastly studied as to how he evaluated the narrations and what kind of procedure he followed. In this work of his, not only the criticism but also the application of the text criticism adds to the importance of the work. Then, on the basis of this work, scholars such as al-Sakhāwī and al-Aclūnī made complementary works on the same subject. Summary: It is inevitable for a person to be shaped by the society he lives in. During the time when al-Zarkashī lived, Egypt was under the rule of the Mamlūks. The history of Mamlūks is examined under two periods: 1. Bahrī or Turkish Mamlūks (745 / 1344 - 794-1391) 2. Burjī or Circassian Mamlūks (784 / 1382 - 923 / 1517) period. Our author lives in both periods. About forty years of his life was in the period of Bahrī and the rest was in the period of Burjī. In both periods, the state did not have a full political authority in the country, but this was not the case in education and training. In fact, on the contrary to the political situation, scientific activities have accelerated by the arrival of many scholars to the land of Mamlūk because of the Mongol invasions coming from the east and the Crusades from the west. The increase of scientific activity was caused not only by the coming of the scholars but also by the support given by the Mamlūk sultans. In fact, they built many new madrasas in addition to the resurrection of the old ones. In addition to madrasas during the Mamlūks period, mosque, hāngāh, ribat and zāwiya are also among the educational places.Hadith, fiqh and Tafsir scholar al-Zarkashī is originally Turkish. He was born in Cairo at 745 under the conditions mentioned above. His family learned of gold and silverworking because of their subsequent settlement to Egypt, and they made their living with this craft. A person who performs this is called Zarkash in Arabic. Muhammad ibn Bahādır, who learned and did this job, was known as al-Zarkashī. al-Zarkashī, known for his love of science since childhood, was trained hadith by Alā al-Dīn Mughultay (d. 762/1360) and Imād al-Dīn Ibn Kashīr (d. 774/1372) in Damascus, and fiqh by al-Asnawī (d. 772/1370). Among his beneficiaries are distinguished personalities such as al-Subkī (d. 756/1355), al-Azraī (d. 783/1381) and al-Bulqīnī (d. 824/1421). The most remarkable of his student is al-Birmāvī (d. 831/1428).It is known that he wrote about fifty works in hadith, tafsir, fiqh, methodology of fiqh and other fields. Especially among these works al-Burhān fī ʻUlūm al-Qur’ān, al-Tadhkira, al-Ijāba, al-Bahr al-Muhīt fî Usūl al-Fiqh ve al-Mansūr fī al-Qawāid is worth mentioning. Studies on al-Burhān and al-Bahr were carried out at the level of Master and PhD.al-Zarkashī did not hesitate to criticize any person for whom he had found his mistake. For example, even though he has a great love for him, and even because of this love, he has been given the name of al-Minhāj, the criticism of al-Nawawī is the clearest indication of the value given to science. Not just him, critics of scholars such as al-Hākim al-Naysābūrī and Ibn ʻAbd al-Barr who are recognized as authority in hadith can also be considered in this framework.The work named al-Tadhkira which we have studied in our work is of importance in that it shows the accumulation of knowledge in the field of hadith. In order to compose this work, it is necessary to have enough information in this field since the riwāyas must be criticized in terms of isnād and text. To compose his work, al-Zarkashī has benefited from about a hundred and forty works related to hadith, tafsir, al-siyar, history, tabakāt, commentary, jarh - taʻdīl, ilal and maghāzī. The use of such works is an effort to reach all sources and right information as much as possible. Some of these sources are basic hadith books such as al-Bukhārī (d. 256/870) al-Sahīh, Muslim (d. 261/875) al- Sahīh, Abū Dāʾūd (d. 275/889) al-Sunan, al-Tirmidhī (d. 279/892) al-Sunan, al-Nasā’ī (d. 303/915) al-Sunan, Ibn Mādja (d. 273/887) al-Sunan, Mālik ibn Anas (d. 179/795) al-Muwatta, Ahmad ibn Hanbal (d. 241/855) al-Musnad, al-Dārimī (d. 255/869) al-Sunan, ʻAbd al-Razzāq al-Sanʻānī (d. 211/826-27) al-Musannaf, Ibn Abī Shayba (d. 235/849) al-Musannaf, Ibn Rāhwayh (d. 238/853) al-Musnad, al- Bazzār (d. 292/905) al-Musnad, Abu Yaʻlā el-Mawsilī (d. 307/919) al-Musnad, Ibn Hibbān (d. 354/965) al-Sahīh, al-Tabarānī (d. 360/971) al-Muʻjam al-Awsat and al-Muʻjam al-Kabīr, al-Hākim al-Naysābūrī (d. 405/1014) al-Mustadrak.al-Zarkashī divided the riwāyas he had studied into eight subjects. These are judgments, wisdom, zuhd, medicine, virtue, prayer, story, words and riwāyas circulating in language. He shares the information he obtains from sources about him after mentioning the riwāyas he will examine. For example, it is mentioned that there is not a hadith which is transmitted as a hadith, it is a word of a sahāba, tābiun or a person. He transferred on the riwāyas the sources mentioned in the sources, but also stated that he did not participate in some information as the place came.The author has evaluated the narrators of the riwāyas from the point of jarh and taʻdīl. He did not only evaluate riwāyas in terms of isnād, but also text criticism. This activity is a distinctive feature of his work.al-Zarkashī gave information about the misrepresentation of the name of the narrators. He also explained the strange words that are difficult to understand in the text. It is a manifestation of his knowledge in the fiqh area that some of the riwāyas that are considered weak are expressed in some sects. The author described some errors about the riwāyas. For example, he stated that a riwāya that is said to be marfūʻ is a mavkūf. al-Zarkashī also included verses, hadiths and poems about the riwāya that he had studied while writing his work or he defended it by saying that it is not the case of a riwāya that is said to be fictitious.Perhaps it is the weakest point of al-Zarkashī’s work not to give any information about some riwāya, only to mention their isnāds. He also found some riwāyas that did not have a reliable isnāds and stated that their meanings are correct. This knowledge has become an enlightening characteristic for later generations.This work has a great significance in showing that the majority of the riwāyas that spread among the people are not hadiths. As a matter of fact, 73% of the riwāyas examined in the work are weak or irrelevant riwāyas. This work of al-Zarkashī is unique. The existence of such a work has not been determined before him. This work constituted the basis of the works written by scholars such as al-Sakhāwī and al-Aclūnī in the same subject after him. (shrink)

Haber-i vâhidin delil değeri problemi, 2. (8.) yüzyıldan itibaren kelamcılar (:Mutezile), fıkıhçılar ve hadisçiler arasında tartışılan ve hakkında kayda değer bir literatür ortaya çıkan usûlî konuların başında gelmektedir. Şeybânî (ö. 189/805), Şâfiî (ö. 204/820), İsâ b. Ebân (ö. 221/836) ve Buhârî (ö. 256/870) gibi sünnî ekolün tanınmış fıkıh ve hadis alimlerinin haber-i vâhid lehine ortaya koydukları çalışmalar bu noktada oldukça etkili olmuştur. Bu etkinin bir sonucu olarak başlangıçta haber-i vâhidi toptancı bir yaklaşımla reddeden Mutezili isimler, yerini zamanla Ebû Ali el-Cübbâî (...) (ö. 303/916) gibi başka bir delille desteklenmesi şartıyla kabul eden alimlere bırakmıştır. Cübbâî, muhtemelen Kitâbü’l-ahbâr isimli günümüze ulaşmayan çalışmasında, hem tek kişinin haberi anlamındaki haber-i vâhidin hücciyet delillerini tenkit etmiş hem de çeşitli delillerle kendi kişisel görüşünü temellendirmeye çalışmıştır. Onun bu tenkit ve görüşleri, 4. (10.) yüzyılın önemli Hanefi fakih ve usulcüsü Cessâs (ö. 370/981) tarafından usul ilminin kurucu metinlerinden el Fusûl’de üstü kapalı bir şekilde nakledilmiş ve eleştirel bir değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Araştırmamızda Cübbâî’nin, haber-i vâhidin delil değeri, kabul şartları konusundaki eleştiri ve görüşleri ile Cessâs’ın ona verdiği cevaplar ve karşı eleştirileri ele alınmıştır. (shrink)

The type of ‘Al-isnād al-āli’ (higher chain of authority) which has great importance for the science of ḥadīths that constitutes the second best source of the Islam, expresses the value in terms of its proximity to the period of the Prophet Muhammad (peace be upon him). If ḥadīth has ‘al-isnād al-āli’ in the works of the scholars provides us with assurance on the intend of the ḥadīth. For this reason, the values of the works of those authors who have constructed (...) their works with al-isnād al-āli undoubted in the science of ḥadīth. However the work of Abu al-Jahm al-Bāhilī’s (d. 228/842) named al-Juz‘ had that kind of ḥadīth, it has not appreciated by scholars, he could not get enough attention in his period and after it. His work contains famous scholar al-Layth Ibn Sa‘d’s (d. 175/791) narrative who claimed by ḥadīth scholars that his students neglected and omitted his ḥadīths and knowledge. Al-Layth Ibn Sa‘d was known doing transmission by written copies. The similarity of al-Layth Ibn Sa‘d narrations in al-Juz‘ with al-Layth narrations, which are also found in other sources, strengthens the claims of the existence of a narrative process based on the written texts in the early periods. In this study, these transfers of Abu al-Jahm reflected on other works will be examined and tried to build narrations of his teacher al-Layth Ibn Sa‘d. country, we can say that the article will contribute to the studies of the history of religions.Summary: Ḥadīth works written in the third century of hijri are the most distinguished sources. The most fundamental works in the science of ḥadīth were written in this time. In the following period, numerous studies have been committed to paper on them. One of the eminent works is the named al-Juz’, which belongs to Abu al-Jahm al-Bāhilī (d. 228/842). The author was not a person that was taken into consideration much during his time. It is possible to that he has been criticized about his scientific proficiency (al-Jarh). Nevertheless, al-Juz’ attracts attention due to the fact that it contains the type of ‘al-Isnād al-āli’ (higher chain of authority). Al-Isnād al-āli, which means access with the least number of narration from the author to the Prophet has very major role to determining of being dependable and certainty of the ḥadīths. The work of Abu al-Jahm which contains the ‘al-Isnād al-āli’ did not attract enough attention. However, another value of the al-Juz‘ is that its been included the narration of famous muhaddith Al-Layth Ibn Sa'd (d. 175/791). He is one of the valued mujtahid imams who have played an active and important role in second century of hijri. Al-Layth's narrations have been available insufficient amount present day. At this point the al-Juz‘ of Abu al-Jahm has great important because it contains many narrations of his shaykh Al-Layth Ibn Sa'd.The Juz‘ seems to has attracted the attention of the ḥadīths scholars in the following period. Indeed, various authors had the get authorization to narrate al-Juz‘. Furthermore, it is also known that some scholar in his period utilized his narration in their own study. For in¬stance, it was declared by Ibn Ḥajar (d. 852/1449) that al-Bukhārī (d. 256/870) had a narra¬tion belonging to Abu al-Jahm in his work ‘al-Ṣaḥīḥ al-Bukhārī’ with a muʻallaq chain (Omit¬ting his name). In the following periods, we come across famous muhaddith such as Aḥmad b. Ḥanbal (d. 241/855), al-Ṭabaranī (d. 360/971), Abū Bakr al-Marwazī (d. 292/905), al-Dāraquṭnī (d.385/995) and al-Bayhaqī (d. 458/1066) who received qualify of Juz's narra¬tion. Although the narrations of Abu al-Jahm are included in the prominent works of schol¬ars, it is clearly seems that the Juz‘ had not enough value except being procure as a written text. As far as we determined there are eleven narration of Abu al-Jahm in the main ḥadīth sources. In addition, we detected that some studies which contain some ḥadīth of al-Juz’ are list them in the same layout and order. This situation indicates that al-Juz’ is owned by these people as a duplicated edition and they narrated by not only orally transmitted but also spread by writing copy. This inference strengthens the theory which conceived by Modern researcher Fuad Sezgin (1924-2018) that ḥadīth transmission had conducted not only through oral transfer but also through written copies.Even though he lived in a very active time of oral transmission of ḥadīth and the time of specific journey for learning and pursuing ḥadīth, it is seen that Abu al-Jahm formed his Juz‘ from the ḥadīths that he procured only from his six shaykhs. That was quite less amount in that period. Juz‘, has an ʿAlāʾ al-Rijāl classification (ranked according to narrators) as ex¬pected in his period method. Abu al-Jahm began his study with his shaykh Al-Layth Ibn Sa'd’s narration, then completed with Sufyān ibn ʿUyayna’s. Juz‘ includes 112 ḥadīths. Ex¬cept two muʻallaq isnāds (omitting one or more narrators), all of ḥadīth has muttaṣil isnāds (narrators in the chain connected each other without omitting). Al-Juz‘ available nowadays in a published form. It seems that some of ḥadīth datas included in the Juz‘ have content against Islamic juris-prudential judgements. For example, the Prophet’s sayings ‘One or two swallow of breast milk does not make haram’ and ‘Nobody can fast or pilgrimage for the benefit of someone else’; allowing to Subay‘a al-Aslamī to marry without waiting her ‘iddah (waiting period of a woman after the death of her husband or divorce); when she gave birth, ʿUthmān b. ʿAffān’s permission to al-Rubay‘a bint Mu‘avvidh not to wait her ‘iddah; when ʿAbd Allāh b. ʿUmar has nasal bleeding he leaves the prayer, goes to wash, then back and continue where he leave off, without taking ablution; and describing marriage with polytheist women as for¬bidden (ḥarām). Of course, all this information must be examined within the framework of Islamic jurisprudence. However, Abu al-Jahm stands alone (tafarrūd) in such issues, it can be seen as the reasons to be recognized as a censured person (majrūḥ).Al-Juz‘ included 66 isnāds of Al-Layth Ibn Sa'd’s narration. Therefore it leaves behind all the works that compile the narration of Ibn Sa'd. That is why, we hypothesize that Juz‘ is a form of Al-Layth’s study that has survived to the present days. As a matter of fact, the muhaddiths who included the narrations of Al-Layth in their works, especially Ibn ḳuṭlūbughā could not ignore the Juz‘ of Abu al-Jahm; on the contrary, they took it as reference. In this case, it should be said that Abu al-Jahm al-Bāhilī is a loyal follower of Al-Layth and the word at¬tributed to Imām Shāfi‘ī and characterizing Al-Layth’s followers with disloyalty is invalid. (shrink)

Müslüman bireyin hayatının Hz. Peygamber’in sünnetine uygun olarak inşa edilmesi gayesiyle oluşan ve farklı evrelerden geçen ahkâm hadisleri literatürü, son dönemde de çeşitli eserler ile genişlemeye devam etmiştir. Hindistanlı Hanefî fakih ve muhaddis Zahîr Ahsen Nîmevî’nin Âsâru’s-sünen isimli eseri ve üzerine kaleme aldığı ta‘lîkler de literatürün son dönem örneklerindendir. Hanefî Mezhebini dönemindeki ehl-i hadîse karşı kendilerinin de kabul ettiği kaynaklar üzerinden argüman üreterek ve ağırlıklı olarak da isnâd tenkidi yapmak suretiyle savunmayı amaçlayan eser, henüz aşılamamış bir çalışma olan İ‘lâü’s-sünen müellifi (...) Zafer Ahmed Tehânevî’ye tesir etmesi ve Keşmîrî, Kevserî, Ebü’l-Hasen Nedvî gibi isimlerin övgülerine konu olması açısından önem arz etmekte; bugün Hint-Alt kıtasında okutularak bir misyon üstlenmeye devam etmektedir. Bu nedenle çalışmamızda Nîmevî ve Âsâru’s-sünen isimli eseri üzerinde odaklanılarak modern dönemde ahkâm hadisleri edebiyatının karakteristiği, eserin mahiyeti, literatürdeki yeri ve metin dili açısından analiz edilerek tartışılmaya çalışılmıştır. (shrink)

Ümummilli lider Heydər Əliyevin milli və mədəni irsimizin qorunması uğrundakı unudulmaz xidmətləri maddi və mənəvi mədəniyyətimizin yaşadılmasına xidmət etmişdir. Tarixi şəxsiyyətlərin şərəfinə ucaldılmış abidələr, tarixi və mədəni abidələrin qorunması, beynəlxalq səviyyədə tanınan şəxsiyyətlərin yubileylərinə həsr edilən tədbirlərin qeyd edilməsi, deportasiya və soyqırımlar haqqında sərəncamların verilməsi və bir sıra digər vacib hadisələr bu dahi şəxsin adı ilə əlaqədardır. Heydər Əliyevin elmi əsaslara istinadən söylədiyi qənaətlər sayəsində həm Sovetlər dövründə, həm də müstəqillik illərində dünya ictimaiyyətinə Azərbaycan xalqının qədim mədəniyyəti haqqında məlumatlar təqdim (...) edilmişdir. Bununla yanaşı orta əsrlərə dair tarixi, dini abidələrin, eləcə də yazılı mənbələr və tarixi şəxsiyyətlərə aid məlumatların üzə çıxarılması və qorunması da unudulmaz liderin başlıca vəzifələri sırasında idi. (shrink)

Bu çalışma, Rükneddin Ubeydullah b. Muhammed es-Semerkandî'nin (öl. 701/1301) "Risâle fî ḥaḳîḳati’l-‘âlemi’l-kebîr ve’s-ṣağîr/Büyük ve Küçük Âlemin Hakikati Hakkında Bir Risâle" adlı eserini tahkîk etmeyi, müellifin hayatı ve eserin içeriğini incelemeyi amaçlamaktadır. Rükneddin es-Semerkandî'nin müteahhir/geç dönem Mâtürîdî ve Hanefî âlimlerinden biri olduğu; kelâm, tasavvuf, tefsir, fıkıh usulü, hadis ve diğer alanlardaki eserleriyle İslâm medeniyeti tarihinde belirgin izler bıraktığı belirtilmelidir. Semerkandî'nin eserlerinde de görüldüğü gibi o, sûfî kelâmcılardan veya kelâmcı sûfîlerinden biridir. Üslubu, kelâm, tasavvuf ve - zaman zaman geniş anlamıyla - felsefe (...) ile karışık olan bir sentezdir. Bu da şaşırtıcı bir şey değildir. Zira Semerkandî, ilimlerin iç içe geçtiği ve kelâm ile tasavvufun felsefe boyasıyla boyandığı (Gazâlî (öl. 505/1111) ve Fahreddin er-Râzî (öl. 606/1210) sonrası) bir dönemde yaşamıştır. Elimizdeki risâlesi aracılığıyla, Rükneddin es-Semerkandî'nin kelâmcı ve mutasavvıf olmasının yanı sıra felsefeden de etkilendiğini görüyoruz. Zira insan ile büyük âlem arasındaki benzetme veya insan ve âlem arasında bir bağ kurma meselesi, kökleri eski felsefelere dayanan eski bir bakış açısıdır; daha sonra İslâm felsefesi ve İslâm düşüncesi bütünüyle bu felsefî perspektiften etkilenmiş ve insanı küçük bir âlem olarak görmüşlerdir. Rükneddin es-Semerkandî, insanı küçük bir âlem olarak veya kendi ifadesiyle büyük âlemin fihristi olarak gören Müslüman düşünürler veya âlimlerden biridir. Görünüşe göre, müellif bu konuya özel bir ilgi göstermiş ve bu nedenle bu konuda müstakil bir risâle yazmıştır. Söz konusu risâlesini, girişten sonra on iki kısa ve öz bölüm halinde kaleme almıştır. Müellif eserinde, büyük âlem ve küçük âlemin yaratılma amacına - ki bu risâlesini yazma hedefidir - değinmiştir. Ayrıca âlemlerin kısımları, dört kavram "duyu, akıl, kalp ve ruh" ve ruhun en yüce ve en erdemli olduğu, "Allah, Âdem'i kendi suretinde yarattı" hadisinin anlamı, insan ruhunun en üstün/erdemli varlık olduğu, bir mürebbî şeyhin/eğiten hocanın bilmesi gereken ilimler, eğiten hocası olmayan birinin ne yapması gerektiği gibi tasavvufî konuları ele almış; Allah'ın sıfatlarının kısımları, insan, cin ve melek gibi diğer kelamî konuları da işlemiştir. Müellif, risâlesinde konu bağlamında ayetleri ve hadisleri aktarma ve âlimlerin sözlerini nakletme yöntemini izleyerek kendi görüş veya ifadesini belirtmektedir. Müellif genellikle Cüneyd-i Bağdâdî (öl. 297/909) ve Hakîm et-Tirmizî (öl. 320/932) gibi sûfî âlimlerden alıntı yapar, bu da ilmî kaynaklarının - en azından ilgili risâlesi bağlamında - sûfî eserler ve âlimler olduğunu yansıtır. Bu çalışmanın önemi, söz konusu risâlenin ilk kez tahkîk ve incelenmesi yapılıp, risâlenin hâlâ kütüphanelerde el yazması olarak bulunmasında yatmaktadır. Araştırmamız neticesinde, Türkiye kütüphanelerinde bulunan toplam sekiz nüsha tespit edilmiştir. Şöyle ki, Bursa İnebey Yazma Eser Kütüphanesi, Ulucami 1674/2, vr. 17-25; Bursa İnebey Yazma Eser Kütüphanesi, Ulucami 1695/15, vr. 226-231; Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Hekimoğlu Ali Paşa 933/16, vr. 108-111; Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Esad Efendi 1695/14, vr. 84-86; Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Hacı Beşir Ağa 387/6, vr. 121-131; Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Laleli 168/4, vr. 87-92; Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Muğlalı Hoca Mustafa Efendi 109/6, vr. 30-33 ve Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Sütlüce Dergahı 117-4, vr. 94-99. Tarihsel olarak en eski ve müellifin ölüm tarihine en yakın olanı (Bursa/ Ulucami 1674/2) ana nüsha olarak tayin edildi; ayrıca iki nüsha ana nüshayla karşılaştırılarak/mukayese edilerek incelenmiştir. (shrink)

Güzellik ve sanat iç içe geçmiş iki kavramdır. Bir bakıma güzellik, sanatın özüdür denilebilir. Her sanat dalında olduğu gibi hat sanatında da güzeli arama arzusu ve eşsiz eserler ortaya koyma çabası, hattatları sabırla çalışmaya ve kendi sınırlarını zorlamaya sevk etmiştir. Bir kitap sanatı olan hüsn-i hattın kelime manasının “güzel yazı” olmasına mukabil, daha iyisini yazmak uğruna harcanan çaba yorucu ve zahmetlidir, ancak sabırla çalışan elbette ki karşılığını alır. Başka bir deyişle “Muhakkak ki Allah güzeldir, güzeli sever!” hadis-i şerifi ışığında bu (...) sanata gönül verenler, yazıyı daha muntazam yazma hususunda büyük ölçüde gayret gösterirler. Kişinin muntazam yazmayı başarması ise, sistematik çalışmasına bağlıdır. Yazıyı kaidelerine uygun ve ölçülü yazabilmek bıkmadan usanmadan, karamsarlığa kapılmadan çalışmakla mümkündür. Bu sebeple gerek öğrenme aşamasında ve gerekse sonrasında, harfler defalarca çalışma kâğıdına yazılarak el melekesi artırılır. Kelimeler ve harfler kâğıda kimi zaman noktalanıp ölçülendirilerek, kimi zaman da noktalanmadan yazılır. Talim amaçlı yapılan bu çalışmalar, başka bir deyişle karalamalar, hat sanatının temeli niteliğindedir. Arap alfabesiyle yazılan ve “karalama” adı verilen el alıştırmaları yazıyla uğraşan kişinin o an irticalen elinden çıkan harf veya kelimelerden oluşur ve çoğu zaman bir anlam ifade etmez. Bu çalışmanın amacı, karalamaların estetik unsurlarını ele almak ve zaman içerisinde uğradığı değişime mercek tutmaktır. Hattatların bu özgür yorumları gün geçtikçe daha fazla önemsenmekte ve hayranlık uyandırmaktadır. Harf bünyesini oluşturan kaidelerin dışında satır ve sınırlara bağlı kalmadan yazılan bu yazılar kendi içinde bir kompozisyon oluşturmakta ve çoğu zaman yazan kişiyi dahi hayrete düşürecek özgün çalışmalar ortaya çıkabilmektedir. (shrink)

Mâzerî et-Temimî (ö. 536/1141) Endülüs’ün düşmesinden önce Kuzey Afrika’da yaşamış son fakihlerdendir. Malikî fıkhının usûl-i fıkıh yapısının oluşumunda önemli dönüm noktası olarak kabul edilen Îzâhu’l-Mahsûl min Burhâni’l-usûl isimli eserin müellifidir. Hadis, fıkıh, kelam, tıp ve fetvâ alanlarında kayda değer bilgi sahibi Mâzerî’nin usûlcülüğüne dair bir çalışmanın yapılmamış olması bu çalışmayı gerekli kılmıştır. Çalışmada Mâzerî’nin usûl anlayışı usûl-i fıkıh alanında yazdığı Îzâhu’l-Mahsûl isimli eser üzerinden incelenmektedir. Îzâhu’l-Mahsûl, Mâzerî’nin Şâfiî âlim İmâmü’l-Haremeyn Cüveynî’nin (ö. 478/1085) el-Burhan fî usûli’l-fıkh isimli usûl-i fıkıh eseri üzerine (...) yapılan bir şerhtir. Şerhedilen Cüveynî’nin el-Burhân isimli eseri, Şâfiî usûl-i fıkhının temel metinlerinden birisidir. Mâzerî bu önemli eser üzerine yaptığı şerhte, hocası Cüveynî’nin konu tasnifi ve sistematiğini takip etmiş, usûl-i fıkıh yazımında mütekellimin yöntemini uygulamıştır. Hocasının eseri ile benzerlikler taşımasına rağmen söz konusu şerh, tamamlanmamış hâliyle dahi yer verdiği görüşler ve değerlendirmeler ile müstakil bir eser mahiyetindedir. Mâzerî eserde hocasına muhalefet etmekten çekinmemiş, kendi ictihad usûlünü ortaya koymuştur. Araştırmaya inceleme konusu edilen Îzâhu’l-Mahsûl isimli eser, Şâfiî usûl-i fıkhının Malikî usûl-i fıkhını yöntem ve içerik açısından etkilemesi açısından önemli bir örnektir. Bu eser ile birlikte Mâlikî usûl-i fıkıh literatürü ve metinleri Îzâhu’l-Mahsûl’den örnek alınarak oluşturulmuştur. Mâzerî sonrası Malikî usûlcülere kaynak olan bu eser, aynı zamanda Şâfiî-Malikî usûl-i fıkıh etkileşiminin izlerini barındırdığı için inceleme konusu edilmiştir. Çalışma kapsamında Îzâhu’l-Mahsûl eserinde Mâzerî’nin usûl anlayışında öne çıkan ilkeler tespit edilmeye çalışılmıştır. Böylece Mâlikî usûl-i fıkhının hangi hususlar üzerine inşa edildiğinin net olarak ortaya konulması hedeflenmiştir. Mâzerî’nin usûl anlayışının içinde yetiştiği fikri ve siyasi ortamdan etkilenmemesi mümkün değildir. Bu durum göz önünde bulundurularak Mâzerî’nin hayatına, hocalarına, eserlerine ve yaşadığı dönemde Mağrib bölgesinin düşünsel ve siyasi atmosferine kısaca temas edilmeye çalışılmıştır. Yaşamına dair tüm detayların, Mâzerî’nin ilmî hayatına ve özelde usûlcülüğüne etkisi anlaşılmaya çalışılmıştır. Ayrıca Mazerî’nin usûl anlayışının öne çıkan unsurlarının tespiti, Mağrip bölgesindeki fıkhî yapının anlaşılması ve İslâm hukuk tarihi açısından bölgenin aydınlatılması açısından da önemlidir. Söz konusu saiklerle yapılan çalışma, Mâzerî’nin usûl anlayışını temel özellikleri açısından ortaya koymayı amaçlamaktadır. Böylece Mâzerî’nin Mâlikî usûl-i fıkıh anlayışına ve literatürüne yaptığı katkıya ışık tutmak amaçlanmıştır. Araştırmada nitel araştırma metotlarından doküman incelemesi yöntemi kullanılmıştır. Bu bağlamda Mâzerî’nin görüşleri, kendisinden etkilendiği hocası Cüveynî’nin görüşleri ile mukayese edilmek suretiyle metin analizi uygulanmaya çalışılmıştır. (shrink)